Your are here: Home // // مسيح آقا محمدي. فضولي ديلي نين سيرري

مسيح آقا محمدي. فضولي ديلي نين سيرري

كؤچورن : همت شهبازي

فضولي حاققيندا بيزده عنعنه وي اولاراق، چتين آنلاشيلان، مرکب، عئيني زاماندا سيرلي، معمالي بير شاعير تصوورو فورمالاشيب. و بو تصوور ايلک نؤوبه ده اونون پوئتيک ديلي و بديعي اوسلوبو ايله علاقه داردير. تأسوف کي، ايندييه دک فضولي ديلي نين ماهيتي و خاراکتئري، اونون اؤزونه مخصوص لوغونو شرطلنديرن عاميللر سيستئملي شرحيني تاپماميشدير. حال بو کي شاعيرين ياراديجيليغيندا بو ايشه يارديمچي اولا بيله جک کيفايت قدر ماتئريال واردير. ائله گؤتورک، آشاغيداکي مشهور قطعه ني:

اول سببدن فارسي لفظي ايله چوخدور نظم کيم،
نظمِ نازيک تورک لفظي ايله ايکن دوشوار اولور.
لهجه يي تورکي قبول ِ نظم ِترکيب ائتمه ييب،
اکثرن الفاظِ نامربوطو ناهموار اولور.
منده تؤفيق اولسا بو دوشواري آسان ائيله رم،
نوبهار اولغاج تيکندن برگ ِ گول اظهار اولور.

شاعير بديعي ياراديجيليقدا قارشيسينا قويدوغو ادبي-ائستئتيک مقصدلري داها بوندان آيدين ايفاده ائده بيلمزدي. بورادا ايکي جهت ديققتي چکير. اولا، فضولي تورک ديلينده، عوموميتله، نظم يوخ، "نظم ِ نازيک"، يعني اينجه، يوکسک پوئزييا ياراتماقدان صؤحبت آچير، بونون چتين ليک لري نين مؤوجودلوغونو و اونلاري آرادان قالديراجاغيني بيان ائدير. ايکينجيسي، شاعير تورک شعريني فارس پوئزيياسي (داها دوغروسو، فارس ديلينده يارانميش پوئزييا) ايله مقايسه ائدير. و باشا دوشمک چتين دئييل کي، فضولي تورک غزليني بديعي-ائستئتيک کئيفيتجه فارس ديللي غزل سوييه سينه قالديرماق ادعاسيندا بولونور.

مسئله ني بير قدر آچيقلاياق. بوتون اورتا عصرلر بويونجا فارس ديللي شعر تورک پوئزيياسي اوچون باشليجا تاثير و زنگينلشمه منبعي اولموشدور. ديگر طرفدن، فضوليدن تخمينن ايکي عصر اول فارس ديللي غزل حافظ -ين سيماسيندا اؤز ائستئتيک کانونونو بوتونلوکله رئاللاشديرميش، اونيوئرسال ماهيت کسب ائتميشدي. فضولي عئيني ايشي تورک ديللي غزلده گؤردو. يعني:
الف) اورتا عصر شعريميزين عنعنه وي اوبراز و موتيولري فضولي غزل لرينده ماکسيموم بديعي حليني تاپدي؛
ب) کلاسيک غزلين بوتون کومپوزيسييا تيپ لري، پوئتيک نيطقين اساس واحيدي اولان بئيتين بوتون قورولما اوصول لاري تورک ديللي شعر پراکتيکاسينا داخيل ائديلدي؛
ج) تورک ديللي غزل عروضون بوتون اساس بحرلرينده، اونلارين نؤع و واريانت لاريندا سيناقدان کئچيريلدي؛
د) عرب-فارس اليفباسي نين، دئمک اولار کي، بوتون حرفلري ايله بيتَن نؤع لردن اولان قافيه لرله غزل لر يازيلدي.
بئله ليكله، فضولي آنا ديللي شعريميز اوچون اوندان اول و سونرا گؤرونمه ميش بير ادبي هنر گؤستردي.
فضولي ديلي نين خاراکتئريک خوصوصيتلري محض قئيد اولونان جهتلرله معين لشير و اونون مرکب لييي بير ياندان عومومن غزل لرين پوئتيک سئمانتيکاسيندان، ديگر طرفدن، عرب-فارس سؤزلريندن گئنيش ايستيفاده دن ايره لي گلير. سونونجو فضولي اوچون اهميتلي مسله ايدي: عرب-فارس سؤزلري تورک ديللي شعر کونتئکستينده داها يوکسک پوئتيک ديرلي لييه، داها چوخ ائستئتيک اينفورماسييايا ماليک ايدي. ديگر طرفدن، بو، تورک "الفاظي نين" (سؤزلرينين) " ناهامارليغيني" آرادان قالديرماق، عروضون دورلو بحرلريني تورک پوئتيک پراکتيکاسينا جلب ائتمک اوچون موهوم واسيطه ايدي.
اصلينده فضولي غزل لري لئکسيک ترکيبينه گؤره چوخ دا مرکب دئييل. و اگر فضولي لوغتي حاضيرلانارسا (تاسوف کي، بو واجيب ايش ايندييه دک گؤرولمه ييب)، اونون ايشلتدييي عرب-فارس سؤزلري نين او زامانکي ادبي ديل اوچون سجييه وي و ايشلک اولدوغونو، اکثريت اعتباريله سونرالار ديليميزده وطنداشليق حقوقو قازانميش لئکسيک واحيدلردن عيبارت اولدوغونو گؤره ريک. مرکب ليک ايسه سؤزلرين سئمانتيک باغليليغيندا، اوزاق آنلاييشلارين بيرلشديريلمه سينده دير.
دئمه لي، فضولي ديلي نين خوصوصيتلري اونون سؤز اوزه رينده شعورلو ايشي نين نتيجه سيدير. بو ايشين هانسي آختاريشلارلا (و عذابلارلا) مشايعت اولوندوغونو تصوور ائتمک اوچون شاعيرين فارس ديواني نين ديباچه سينده کي آشاغيداکي سؤزلري يادا سالماق يئرينه دوشر: "غريبه حالدير، دئييلميش سؤزو اول لر دئييلديينه گؤره، دئييلمه ميش سؤزو ايسه اوللر دئييلمه ديينه گؤره ايشلتمک اولمور". يئنه همين ديباچه ده اصلينده پوئتيک ديلين اوبرازلي ليق درجه سي مسئله سينه توخوناراق، يازير:

معنادا رمز اولارسا، معما کلامدا
طاليب او شعره بيل، علمايي-زمانه دير.
ديلبرلرين تفککوره يوخ تابي، اونلارين
سئوديکلري فقط غزل ِ عاشيقانه دير.(1)

يئري گلميشکن، شاعيرين "تفکكوره تابي اولمايان ديلبرلر" اوچون نظرده توتولموش فارس ديواني تورک ديواني ايله مقايسه ده ديل باخيميندان چوخ ساده دير. چونکي بورادا فضولي تورک ديوانيندا ايزله دييي مقصدي قارشييا قويموردو. (2)
فضولي، بئله دئمک مومکونسه، سؤزله ايشله ين شاعيردير؛ او، ياراديجيليقدا ايدئيا، فيکير آردينجا يوخ، ديلين استيخيياسي آردينجا گئتميشدير. بير چوخ شاعيرلردن فرقلي اولاراق، اونون پوئزياسي هر هانسي ديني-فلسفي و ايدئولوژي سيستئمين ايفاده سينه خيدمت ائتمير. بو معنادا، فضولي پوئزياسي – «خاليص پوئزيا»دير. بؤيوک م.ف.آخوندووون فضوليني شاعير يوخ، "ناظيم ِ اوستاد" سايماسي نين سببي ده، گؤرونور، بوندادير. بئله کي، ميرزه فتحعلي نين چيخيش ائتدييي فورما-مضمون ديخوتوميياسي فضولي نين آدئکوات درکينه و شرحينه ايمکان وئرميردي. مسئله بوراسيندادير کي، فضولي غزلي نين اؤزو، هاراداسا، فورمادير و بورادا غريبه هئچ نه يوخدور. ليريک نؤعون ان موهوم قانونا اويغونلوقلاريندان بيري مضمونون فورمايا دايمي چئوريلمه سيندن عيبارتدير: اول لر صيرف مضمون کيمي چيخيش ائدن شئي سونرالار تئماتيک ائلئمئنته، تصوير مومئنتينه چئوريلير. بو باخيمدان صوفیزمين اؤزو ده، مثلا، نسيمي دن فرقلي اولاراق، فضولي اوچون پوئتيک دونيا دويومون ايفاده فورماسيدير. اودور کي، ايندييه قدر فضولي و صوفيزم پروبلئمي حل اولونماميش قالير. حتّتا شاعيري صوفی سايانلار دا اونون تصووفون هانسي جريانينا منسوب اولدوغونو معين ائده بيلميرلر: نسيمي حروفي دير، بس فضولي؟!
فيکريميزجه، فضولي يه عاليم و يا فيلوسوف مناسيبتي (بيزده بو مناسيبت چوخ گئنيش ياييليب) شاعيرين بديعي ايرثيني آنلاماق باخيميندان بير شئي وئرمير. دوغرودور، فضولي زنگين علمي معلوماتا، گئنيش ائروديسييايا ماليک ايدي. لاکين بير چوخ کلاسيک لردن فرقلي اولاراق، او، بو بيليک لردن شعري بَزمک واسيطه سي کيمي ايستيفاده ائتميردي.
بئله ليکله، فضولي نه عاليمدير، نه فيلوسوف؛ او، سؤزون حقيقي معناسيندا شاعيردير! اونون پوئزياسي دونياگؤروشونون دئييل، دونيا دويومونون ايفاده سينه خيدمت ائدير. شاعيرين يوکسک درجه ده اوبرازلي ديلي نين و پوئتيک اوسلوبونون خوصوصيتلري ده دونيادويومو ايله ديکته اولونور. محض بونا گؤره ده فضولي پوئزياسي نين شرحي ايلک نؤوبه ده لينقويستيک شرح اولماليدير، چونکي لينقويستيک (داها دوغروسو، لينقووپوئتيک) تحليل بديعي اثري "خاريجي شراييطين ديل ائکويوالئنتي کيمي دئييل، سؤزلر آراسيندا قارشيليقلي علاقه و آسيلي ليق لاري، کونفئليکت لري معين لشديرن ايممانئنت قانونلارين ايشاره سي کيمي" (يانوش اسلاوينسکي)، ديلين پوئتيک فونکسيياسي نين باشقالاري اوزه رينده شک سيز اوستونلوک قازانديغي نيطق نؤعو کيمي آلير. و شوبهه سيز، فضولي پوئزياسي نين بو جور شرحي بوتون ديگر تحليل لره نيسبتن داها ثمره لي اولاجاقدير.


*
كؤچوره نين آچيقلامالاري:


1 ) بو شعرين فارسجاسي بئله دير :

ابهام در معاني و اغلاق در كلام
كار اكابر علماي زمانه است
تاب عذاب فكر ندارند دلبران
مرغوب دلبران غزل عاشقانه است

(ديوان فارسي فضولي، مقدمه ، تصحيح و حواشي: حسيبه مازي اوغلي، آنكارا 1962 تورك تاريخ قورومو باسيم ائوي)
خاطيرلاتمالييام كي فضولي بو مقدمه ده شعورلو بير تنقيدچي و ادبيات نظريه چيسي كيمي چيخيش ائدير اونون بو حاقدا نظريه لري ديققته لايق و بحث ائديله سي مقام دير. او شعري بيليك اوزره يازيلماسي نين طرفداري دير. بئله ليك له تام كئچميشده كي لردن فرقلي اولاراق ايلهام و يا باشقا شهودي واريانت لارا آزاجيق ده ير وئرير. و علم سيز، بيليك سيز شعري خرجي – حئسابي اولمايان دووار سانير.
2) فضولي نين فارس – تورك ديواني نين مقايسه سي حاقدا كؤچوره نين فارسجا يازديغي "علامه محمد فضولي، رند دلسوخته" باشليقلي آشاغيداكي مقاله سينه مراجعت ائده بيلرسيز:

http://dusharge.blogfa.com/post-44.aspx

3) بو يازي ايلك دفعه حؤرمتلي سيدحيدر بيات جنابلاري نين "آلما يولو" سيته سينده يايملانيبدير:

http://www.hbayat.azerblog.com/1387_06_16_Say=691.ay



بؤلمه:
Copyright © 2009 ۞ جاهان ۞.
Designed by Theme Junkie. Converted by Wordpress To Blogger for WP Blogger Themes. Sponsored by iBlogtoBlog.