You are here: Home // اکتبر 2009

مسيح آقا محمدي. رضا براهنی ایله ایلک گؤروش

رضا براهنی! بو آد یالنیز سون بیر آیدا آذربایجان (بورادا و سونرا، طبیعی کی، قوزئی آذربایجان نظرده توتولور – م.م.) مطبوعاتی و ادبی ایجتیماعییتی‌نین گوندمینه گلیب. همین واختا قدر ایسه بو بؤیوک یازیچی-موتفککیری آزسای‌لی ایرانشوناس‌لاریمیز، تک-توک ادبیاتچی‌لاریمیز، بیر ده آذربایجان دیاسپورونون موعیین قیسمی تانیییب. ماراق‌لی‌دیر کی، باکییا سفری زامانی ر.براهنی، دئمک اولار، بوتون معلومات‌لاردا “دونیا شؤهرت‌لی یازیچی” کیمی تقدیم ائدیلیردی، اما ندنسه بو شؤهرت ایندیدک دونیانین (و ایکی یه بؤلونموش وطنی‌نین) بیر پارچاسی اولان آذربایجانی احاطه ائتمه‌ییب. حتی معلوم اولدو کی، اؤزونو آرازین او تایین‌داکی ادبیاتین بیلیجی‌سی سایان شاعر و ناشیریمیز بو واختا قدر ر.براهنی‌نین هئچ آدینی دا ائشیتمییبمیش. باخمایا‌راق کی، هله بئش ایل اول سلیم بابوللا اوغلونون باش یازاری اولدوغو “دونیا ادبیاتی” درگی‌سینده بو سطیرلرین مؤلفی‌نین ترجومه‌سینده ر.براهنی‌نین “طلا در مس” (“میسده قیزیل”) آدلی مشهور کیتابین‌دان بیر پارچا چاپ ائدیلیب، اوچ ایل اؤنجه ایسه بنده‌نیزین رئداکتورلوغو ایله چیخان “باکی-تبریز” ژورنالیندا ر.براهنی ایله گئنیش بیر موصاحیبه درج اولونوب...

هر حالدا، رضا براهنی داک همصدری، میللت وکی‌لی، خالق شاعری صابیر روستم خان‌لی‌نین دعوت‌لی‌سی اولا‌راق باکی یا گلدی، بیر چوخ گؤروش‌لر کئچیردی، بیر سیرا تدبیرلره قاتیلدی و کانادایا قاییتدی. من سفردن بیر ایز قالسین دئیه، ر.براهنی‌نین کیچیک ده اولسا، بیر کیتابینی نشر ائتمک تشببوثونو قالدیردیم. صابیر بی بو تشببوثو دستکله‌دی و اونون سعیی ایله یازیچی هله باکی دا ایکن منیم ترتیب ائتدیگیم “رضا براهنی: شئیرلر، موصاحیبه‌لر، آراشدیرما” آدلی کیتاب “قانون” نشریاتیندا ایشیق اوزو گؤردو.
ر.براهنی‌نین بیوقرافیاسی‌نین باش‌لیجا مقام‌لارینی عکس ائتدیرن قیسا تانیتما یازی‌سی ایله آچیلان کیتابا گؤرکم‌لی ادیبین 20-دن آرتیق شئیری، ایکی موصاحیبه‌سی و بیر آراشدیرماسی داخیل ائدیلمیش‌دیر. “شئیرلر” بؤلمه‌سینده دوکتور علی قره‌جه‌لونون فارسجا‌دان چئویردیگی “تبریز شئیرلری”، مشهور “کپنک‌لره خیتاب” کیتابین‌دان سلیم بابوللا اوغلونون (9 شئیر)، بئهروز صدیقین و لاله جاوانشیرین (هره‌یه 1 شئیر) ائتدیگی ترجومه‌لر یئر آلمیش‌دیر. موساهیبه‌لر و آراشدیرما ایسه منیم طرفیم‌دن ترجومه اولونا‌راق، چاپا حاضیرلانمیش‌دیر.
البته، رضا براهنی یارادیجی‌لیغی‌نین میقیاسینی گؤز اؤنونه گتیردیکده (او، 60-دان چوخ کیتابین مؤللیفی‌دیر)، بو کیتاب، نئجه دئیرلر، دریا‌دان بیر داملا‌دیر، اما ایجتیماعییتیمیزی اونون شخصییتی، ادبی-تنقیدی و میللی-ایجتیماعی دوشونجه‌لری ایله تانیش ائتمک باخیمین‌دان گرک‌لی بیر ایشدیر. هم ده بو، ر.براهنی‌نین آذربایجان اوخوجوسو ایله ایلک گؤروشودور. سونراکی، داها احاطه‌لی گؤروش‌لرین باش توتماسی ایسه ترجومه چی و ناشیرلریمیزدن آسی‌لی‌دیر...


داوامی
بؤلمه:

مسيح آقا محمدي. ادبيات تاريخيميزين اوخونماميش صحيفه لري

آذربايجان ادبياتي تاريخي نين علمي شکيلده اؤيره نيلمه سي نين فيرودين بي کؤچرليدن اوزو بري زنگين بير عنعنه سي فورمالاشميشدير. همين عنعنه ايستر آراشديرمالارين تمل داشيني تشکيل ائدن متن شوناسليق چاليشمالاريني، ايسترسه ده نظري و تيپولوژي تدقيقاتلاري احتيوا ائدير. بونونلا بئله اورتا عصرلر ادبياتيميزين تاريخينده «آغ لکه»لر، قارانليق صحيفه لر ده آز دئييل. خوصوصن آناديللي شعريميزين نسيمي، فوضولي، واقيف کيمي ذيروه لري طبيعي اولاراق اساس ديققتي اؤزونه جلب ائتديگيندن، اونلارين «اطرافيندا» يازيب-ياراتميش و عصرلر کئچديکجه اونودولاراق اثرلري دونيانين موختليف کيتابخانالاري و اليازما ساخلانجلارينا سه په لنميش شاعيرلرين بديعي ايرثي اکثر حاللاردا تدقيقاتچي ماراغيندان کناردا قالميشدير. هرچند اؤزلوگونده آيديندير کي، بو «ذيروه»لره گئدن يول محض اونودولموش «وادي»لردن کئچير و «ذيروه»لرين آرخاسيندا هئچ ده «اوچوروم»لار دايانمير، باشقا سؤزله، يالنيز همين بديعي ايرثي اؤيرنمکله، اورتا عصرلر آناديللي پوئزيياميزين گليشمه سيني بير پروسئس کيمي قاوراماق و تصوور ائتمک مومکوندور. نه ياخشي کي، بو حقيقتي آنلايان و سؤزو گئدن بوشلوقلاري آرادان قالديرماق ساحه سينده آغير زحمته قاتلاشان تدقيقاتچيلار وار. بونلاردان بيري ده آلمانييادا ياشايان جنوبلو سويداشيميز محمد علي حوسئيني دير. اونون «ادبيات تاريخيميزدن صحيفه لر» آدلي کيتابي کلاسسيک آناديللي شعريميزين تاريخينده کي اوخونماميش صحيفه لره نظر سالماق ايستيقامتينده آتيلميش اوغورلو بير آدديم کيمي ده يرلنديريله بيلر.

کيتابا اون اوچونجو يوزيلليکده ياشاييب-يارادان حسنوغلودان توتموش اون دوققوزونجو عصر مؤليفي ذيکري اردبيلييه قدر اون ايکي شاعير (سولطان احمد جلايري، خاجه عبدولقادير ماراغايي، خليلي، شاهي، يوسيف بي اوستاجلو، ميرزه صالئح تبريزي، مليک بي اووجي، وحيد قزويني، تاثير تبريزي، نشئه تبريزي) حاقيندا معلومات و اثرلريندن نومونه لر داخيل ائديلميشدير. بو مؤليفلرين بير قيسمي ايلک دفعه اولاراق محض م. حوسئيني طرفيندن اؤيره نيله رک علمي-ادبي ايجتيماعيته تقديم اولونموشدور. اوللر موختليف مجموعه و درگيلرده نشر اولونموش بو آراشديرمالاري بير يئره توپلاماقلا، محمد علي بي اصلينده آناديللي شعريميزين يئددي عصرليک اينکيشاف تاريخي باره ده تصوورلريميزي خئيلي درجه ده دولغونلاشديرميشدير.
آراشديرمالاردا ديقتي چکن باشليجا مقام اونلارين زنگين منبع شوناسليق بازاسيدير. بو جهتي کيتابا اؤن سؤز يازميش پاشا کريموو دا وورغولاميشدير: «محمد علي بیي بير تدقيقاتچي کيمي سجيييلنديرن اساس جهت اونون هر بير فاکتي ثوبوت ائتمک اوچون مومکون قدر داها چوخ، داها زنگين منبع لره موراجيعت ائتمه سي، فاکتلارا چوخ جيدي موناسيبت بسله مسيدير». محض بو کئيفيت ده کيتابين اوغورونو تأ مين ائتميشدير. م. حوسئيني حاقيندا دانيشديغي مؤليفلر و اونلارين ادبي ايرثي باره ده هرطرفلي تصوور ياراتماق اوچون چئشيدلي مأخذلرده کي معلوماتلاري ذره-ذره توپلاميش، آذربايجان، ايران، تورکيه و آوروپا کيتابخانالاريندا ساخلانان اليازما نوسخه لريني موقاييسه لي صورتده آراشديرمايا جلب ائتميش، اؤزونون قئيد ائتديگي کيمي، تاپينتيلاري و قناعتلري باره ده سريشته لي موتخصيصلر، او جومله دن، اينگيلتره ده ياشايان ديگر سويداشيميز، اورتا عصرلر آناديللي شعريميزين اونلو تدقيقاتچيسي پروفئسسور تورخان گنجه یي ايله مصلحتلشميش (يئري گلميشکن، او، کيتابيني دا بؤيوک قدردانليقلا تورخان به يه ايتحاف ائتميشدير)، سون نتيجه ده علمده مؤوجود اولان بير سيرا فيکيرلره دوزه ليشلر ائتمه يه ده نايل اولموشدور. ديقته لاييق جهتلردن بيري ده اودور کي، مؤليف نادير اليازمالاردان توپلاديغي ادبي نومونه لرين فوتوصورتلريني ده کيتابا داخيل ائتميشدير، بو ايسه موتخصيصلر اوچون چوخ اهميتليدير.
م. حوسئيني ادبيات و ديل تاريخيميزين فاکتي کيمي کيتابا داخيل ائتديگي نومونه لرين بديعي کئيفيتلريندن بحث ائتمير. بو دا طبيعيدير، چونکي فارسديللي شعرين حاکيم مؤوقئعده اولدوغو دؤورلرده ميللي ادبيات و ديل فاکتي اولماغين اؤزو اونلارين علمي و ادبي اهميتيني شرطلنديرير. لاکين بديعي-ائستئتيک باخيمدان دا وئريلن نومونه لرين بير چوخو خوصوصي ديقته لاييقدير. ميثال اوچون، ميرزه صالئح تبريزي نين آشاغيداکي ميصراعلارينا نظر سالاق:

مئهرو وفا سؤزونو هئچ کيمسه دن اينانماز،
يغمادان ال گؤتورمز، بيداددان اوسانماز.
جان وئرميشم يولوندا يوز مين خجالت ايله،
بيلمن نئچون دئميشلر وارين وئرن اوتانماز…
من چرخه آتميشام داش، من عشقي ائتميشم فاش،
مرد ائتديگيني سؤيلر، ار دئديگيني دانماز.
تؤهمت ائيلر اؤزونه، نه سؤيلر اؤزگه سيچون،
اوتانمايان اؤزوندن هئچ کيمسه دن اوتانماز.
گؤز حاق يولوندان اؤرتن تنبيهي حاققا لازيم،
آغير اولان يوخوسو اوياتماسان، اويانماز.
صالئح، نه کيبرييادير اول نازلي ديلروبادا،
هئچ خسته سيني سورماز، هئچ عاشيقيني آنماز.

بو تيپلي نومونه لر، هئچ شوبهه سيز، گله جکده هم ادبياتشوناسلار، هم ده ديلچيلر اوچون ماراقلي تدقيقات اوبيئکتي اولاجاقدير. سوندا اونو دا قئيد ائتمک يئرينه دوشر کي، محمد علي بي ادبيات تاريخيميزين نامعلوم صحيفه لريني آراشديرماق ساحه سينده گرکلي فعاليتيني داوام ائتديرير. بو ياخينلاردا او، لئيدئنده (هوللاندييا) اون یددینجی عصرين گؤرکملي شاعيرلريندن بيري، صايب تبريزي نين موعاصيري مجذوب تبريزي نين آذربايجان ديلينده موکممل ديوانيني آشکار ائتميشدير و حاضيردا بو ديوان چاپا حاضيرلانير. بيزه ايسه جيدي تدقيقاتچي و سون درجه تواضعکار اينسان اولان محمد علي حوسئينييه چتين و شرفلي ايشينده اوغورلار آرزولاماق قالير.


داوامی
بؤلمه:

ابولحسن ریاضی. کامو و اينسانين قييامي

چئوير ن: مسيح آقا محمدي

كؤچورن : همت شهبازي

آلبر کامو (1913-1960) «طاعون»، «يابانچي»، «سقوط»، «کاليقولا»، «سيزيف حاققيندا ميف» کيمي اثرلرينده موعاصير اينسانين وضعيتيندن، اونون چکديگي عذاب و ايضطيرابلاردان گئنيش صؤحبت آچميشدير. «طاعون»دا دسته-دسته محوه سوروکله نن اينسانلار، اؤلوم قورخوسو و حيات عشقي ايله يوغرولموش موناسيبت لر تصوير ائديلير. «يابانچي»دا قهرمان اويون قايدالارينا اويغون شکيلده داورانا بيلمه ديگي اوچون محوه محکومدور. او، ياشاديغي جمعيته ياددير. همين جمعيتده شخصيتين حرکت وئريجي قووه سي نئگاتيو بير حقيقتدير کي، اونسوز اينسانين اؤزو و دونيا اوزرينده غلبه چالماسي باش توتان ايش دئييل. بونا گؤره ده اثرين قهرماني راحاتليق نامينه سسسيز-سميرسيز اؤلومو سئچمه لي اولور. او، نه سوسيال عدالت سيزلييي پيسله يير، نه ده اونونلا مباريزه آپارير؛ او يالنيز تنهاليغي اؤز وضعيتينه اويغون بيلير.
سيزيف هم داخيلينده کي ائحتيراس، هم ده چکديگي عذاب باخيميندان آبسورد (پوچ گرا) قهرمانيدير. او، دايم بير داشي داغين زيروه سينه قالديرير، زيروه يه چاتديقدا ايسه داش يئني دن آشاغي ديغيرلانير. بو، هميشه عبث، بيهوده و اوميدسيز بير ايشي تکرار ائتمه يين لابودلويونو آنلاماقدان دوغان دهشتلي بير جزادير. «سيزيف حاققيندا ميف» اينتيحار باره ده صؤحبتله باشلايير، قييام مؤضوعسو اطرافيندا بحث له قورتارير.

کامو امين دير کي، فيلوسوف اولماق اوچون موطلق يازيچي اولماق لازيمدير. يئني وارليغين معناسيني آختاران اينسان عمللي-باشلي موعاصير حياتين ايچيندن کئچمه ليدير. کامونون فيکرينجه، همين مسئله نين قويولوشو اوچون زامان و مکان چرچيوه سينده اولان ايدراک ضروريدير. اونا گؤره ده فلسفه يازيچيليغا مؤحتاجدير. کامونون موعاصيري اولان اينسان هر شئيي قيريب-سينديرميش، قورتولموش و قييام ائتميش بير اينساندير. دئمه لي، بئله بير اينسانلا ياشاماق و صيرف داخيلي سوبيئکتيولييه دئييل، ظاهيري اوبيئکتيولييه ماليک بير رئالليغي آراشديرماق لازيمدير.
کامو «قييامچي اينسان»دا آزادليق و عدالت نامينه تؤره ديلن بوتون بو قيرغينلارين و يئني دؤور آدامي نين کوتله وي اينتيحاردان آلديغي خسته جه سينه حظظين ايضاحيني آختارارکن، اولجه قييامين کؤکونده دايانان پروسئسه ديققت يئتيرير. بو پروسئس اينسان طرفيندن تانري نين قدرتي نين اينکاري ايله باشلايير، تانرييا برابر و سونرا ايسه اوندان اوستون اولماسي ايله داوام ائدير و تانري نين اؤزونون اينکاري ايله باشا چاتير. قول آغاسي نين يئريني توتوب آللاهليق ادعاسينا دوشور. حال بوکي او، بئله بير مقاما چاتاجاغيني نه گؤزله ييردي، نه ده اونا لاييق ايدي. دوننکي شوعارلار بو گون حياتا کئچمه ليدير، اينسان طرفيندن اينسان اوچون عدالت و آزادليق تأمين اولونماليدير. و بو قورخونج مسئوليت ضعيف لرين ايضطيراب، يورغونلوق و قيياميني دوغورور.
«مئتافيزيک قييام»دا اينسان اؤز وضعيتينه و بوتون وارليغا قارشي اعتيراض سسيني اوجالدير، اونون تانري مقامينا تهلوکه تؤره دن اؤلومون مؤوجودلوغونا اعتيراض ائدير. بونا گؤره يئني آغالار کؤهنه و يئني قوللاري اؤلدورمک ايختيياريني اله آلماقلا اؤزلريني ساکيت لشديريرلر. جينايت يئني ليباسا بورونور (چونکي آرتيق کيمينسه آغاسي اولماق اونون جانيني آلماق ايمکاني دئمکدير) – جينايت لر داها غضبدن تؤره مير، حظظ آلماق اوچون باش وئرير… مئتافيزيک قييام ان پيس شئيلري گؤزله مک يولونو سئچير و بو سئچيم «لعنت ادبياتي»نين مضمونون تشکيل ائدير کي، بيز هله ده اوندان خيلاص اولا بيلميريک. او، دونيادا درد و عذابين مؤوجودلوغو باره ده سوالين جاوابيندا بير غضب اوزرينده ايصرار ائدير و بو غضبده حاقلي اولماسا دا، يئنه اوندا ايصرار ائتمه ليدير. بئله ليکله، قييامچي اينسانين طلبي «يا هر شئي، يا دا هئچ نه»دير.
اينسان تانريني اخلاقي محاکمه اوبيئکتينه چئويرنده، اونو اؤز قلبينده اؤلدورموش اولور. بونا گؤره ده کامو سوروشور: مگر تانري ايدئياسي اولمادان عدالت ايدئياسي آنلاشيلا بيلرمي؟ بئله اولان حالدا اخلاقين بونؤوره سيني نه تشکيل ائده جک؟ محض تانري نين اينکاري و اخلاقين بونؤوره سي نين داغيلماسي نتيجه سينده اينسان چيخيلماز دايره يه دوشور و نيهيليزمه يووارلانير. کامو بؤيوک بير فصيلده نيهيليزمين بانيسي اولان نيچه نين باخيشلاريني شرح ائدير…
کامونون شرحينده نيچه نين فلسفه سي قيياما اساسلانان بير فلسفه دير. نيچه نين تانريني اينکار ائتمک مقصدي يوخدور، آمما او، موعاصيرلري نين روحوندا تانري نين اولماديغيني گؤرموش و ايلک دفعه بو فاکتين جيدي اهميتيني آنلاميش، اونا نظارت ائديب استقامت لنديرمک فيکرينه دوشموشدو. او، بيليردي کي، ذهني آزادليق - راحاتليق دئييل، عکسينه، اينسانين جان آتديغي و اوزوجو مباريزه لردن سونرا الده ائتدييي بير نايليتدير و بو يوللا اينسان قانونون فؤوقونه قالخير، چونکي هئچ نه حقيقي دئييلسه، هئچ نه قاداغان دا دئييل. آمما همين يولدا اينسانين قارشيلاشديغي ضيديت بوندان عيبارتدير کي، او، موطلق آزادليغا يئتيشمير، عکسينه، دييشيک ليک و دييشکن ليک اسارتينه دوچار اولور. بئله کي، يوکسک دَيرلرين اولماديغي، تصادوفون و قانونسوزلوغون حؤکم سوردويو بير شرايطده اينسانا ظولمتده آدديملاماقدان و بونؤوره سيز، قورخولو آزادليقدان باشقا بير شئي نصيب اولا بيلمز. اونا گؤره ان کاميل آزادليغين سونوندا اينساني ان کاميل آسيلي ليق گؤزله يير. او، سکسکه لي بير سئوينجله دالانا دوغرو گئدير، سوکان ايسه نيهيليزمين الينده دير. اونون مقصدي تضاددين سون نؤقته سينه چاتماقدير.
نيچه نين وارليغا قارشي قييامي شرعین تعريفي ايله بيتير، ائله بير شرعین کي، او، آرتيق کين-کدورت دئييل، عکسينه، خئيرين تظاهورلريندن بيري و طالعيين بير پارچاسيدير. بو فيکيرلرين ايشيغيندا او، هم ده صنعتکار اولان دئسپوتلاري (حاكم مطلق، مستبد) خاطيرلاييردي. او دئسپوتلاري کي، عاغلين گوجو سايه سينده بوت لره پرستيشدن چکينه رک، هر شئيه «هه» دئديکلري زامان، اينسان قتلينه ده «هه» دئييرلر.
فلسفه و فيلوسوفلار ايدئاللاري يئرله-يئکسان ائديرلر، آما ائله دئسپوتلار مئيدانا چيخير کي، تئزليکله هم ايختييارلاريندا اولان فلسفه لري دارماداغين ائدير، هم ده بو اساسدا دؤولت لر قورورلار. هئگئل دن سونراکي دؤولت لر طبيعتي رام ائتمکله، تاريخه قارشي دورماقلا خريستيانليغي يئرله-يئکسان ائتمه يه باشلايير و بوتون اينسانلاري آلته چئويريرلر. و بيز ماددي ريفاه آرزولاديغيميز اوچون سون نتيجه ده ايندييه دک ميثلي گؤرونمه ميش بير معنوي کؤله ليگه دوغرو گئديريک. بئله ليکله، بؤيوک قييامچي نيچه اؤز الي ايله ضرورتين آمانسيز حاکيميتيني ياراتدي و تانرييا باغلي ليقدان خيلاص اولان کيمي تاريخ و عاغلين زينداني نين تيکيلدييني گؤردو.
کامونون فيکرينجه، بو گون دونياني بوروين حقيقي قييام يوخ، نيهيليزمدير و اخلاقي نيهيليزم دونيايا ياييلديقجا، قييام اؤزونون بوتون نايليت لريندن يالنيز حاکميت ايراده سيني قورويوب ساخلايا بيله جکدير. اينسان اؤز باشلانغيجيني اونودوب سونو باره ده دوشونور و دويماق بيلمه ين روحونون کؤمه يي ايله اوزون و داواملي قيرغين لاردان کئچيب «دونياني فتح ائتمک» اوچون عاغلي اؤزونون يئگانه آلتينه چئويرير. اينسانين اينسانا اوستون گلمه سينه يؤنلميش «عاغيللي جينايت لر» باش آليب گئدير و بئله جه اينسان تکله نير…
کامو «قييامچي اينسان»دا غرب آدامي نين ال به ياخا اولدوغو فلاکتلي گئرچک ليگين کؤک لريني آراماغا جهد ائتميشدير. او، بو کيتابيندا نه اينسانين علوي آرزولاري نين رئاللاشماسي اوچون قطعي بير حل يولو تکليف ائتميش، نه ده اونون صيرف اينساني پروبلئمزلري نين ساده ليينه داير نيکبين ليک آشيلاميشدير. آمما هر حالدا، کيتاب کامونون بئله بر باخيشيني عکس ائتديرير کي، او، «اينسانين طالعيي باره ده پئسسيميست (بدبين)، اينسانين اؤزونه موناسيبتده ايسه اوپتيميست دير (خوش بين)».




داوامی
بؤلمه:

مسیح آقا محمدی. طرزي افشار و اونون «طرزی»

عرب الفباسینا حاضیرلایان: سید حیدر بیات

قدر طلای خاليصيمي جؤوهري بيلور،
نادان يانيندا خاک‌له گرچي موساوييم.
کوته‌نظر گؤرور مني يئرده گونش کيمي،
صورتده گرچي ارضييم، آما سماوي‌يم!
طرزي

XVII یوزایللیک‌ده فارس ديلينده تاثير تبريزي، واله اردبيلي، جويا تبريزي، مطيع تبريزي، زيادي قاراباغي، ناصح تبريزي، ايبراهيم اوردوبادي، ثابيت تبريزي، محوي اردبيلي و باشقا شاعيرلريميز يازيب-ياراتميش، فارس‌ديللي ادبياتين ياييلديغي گئنيش رئگيوندا کيفايت قدر شؤهرت تاپميش‌لار. بو گون همين شاعيرلرين آدلاري و اثرلري اکثر موتخصيصلره بئله معلوم اولماسا دا، اونلار اؤز دؤورلرينده ادبي پروسئسين فعال ايشتيراکچيسي کيمي موعاصيرلري‌نين ياراديجيليغينا، بديعي ذؤوق‌لرين فورمالاشماسينا تاثير گؤسترميش، معنوي-ائستئتيک طلبلرين اؤده‌نيلمه‌سين‌ده بو و يا ديگر درجه‌ده رول اويناميشلار. اون‌لارين ادبي ايرثي، شوبهه‌سيز، خالقيميزين بديعي مدنيتي‌نين بير پارچاسي، ترکيب حيصه‌سي‌دير و همين ايرثين اوزه چيخاريلماسي، نشري، ترجومه‌سي و تدقيقي موعاصير ادبيات‌شوناسليق علمي‌ميزين موهوم وظيفه‌لريندن بيريدير.

بو دؤورده ياشاميش صنعتکارلار ايچريسينده اوريژينال پوئتيک ايستعدادي ايله سئچيلن شاعيرلردن بيري ده طرزي افشاردير. اونون ياراديجيليغي تکجه کونکرئت ادبي-تاريخي دؤورون فاکتي کيمي دئييل، هم ده بير سيرا خوصوصيتلري باخيميندان نادير و حتّی موستثنا حاديثه کيمي ماراق دوغورور. و گؤرونور، محض سونونجو جهته گؤره طرزي‌نين ايرثي يوخاريدا آدلاريني چکدي‌یيميز موعاصيرلري ايله موقاييسه‌ده ديققتي داها چوخ جلب ائتميش و اونون تدقيقي ساحه‌سينده بعضي تشببوث‌لر گؤستريلميشدير. البتته، تذکيره‌چي‌لر عنعنه‌يه اويغون اولاراق، اونون حاققيندا بير نئچه جومله‌ليک، چوخ واخت اولدوقجا آز اينفورماسييا يوکونه ماليک قئيدلر و شعرلريندن موعين بئيت‌لر وئرمکله کيفايتلنميش‌لر. شاعيرين سونراکي تدقيقاتچيلاري اساسن ریضاقولو خان هيدايت-ين «مجمع الفصحا»داکي خسيس معلوماتينا ايستيناد ائتميش‌لر.
طرزي‌نين پوئتيک ايرثينين اؤيره‌نيلمه‌سي و گئنيش آراشديرما دايره‌سينه داخيل ائديلمه‌سي ساحه‌سينده ان موهوم خيدمت، شوبهه‌سيز، ايران عاليمي م.تمددونه مخصوصدور. هله ۱۹۲۰-جي ايل‌لرده او، بئرلينده چيخان «ايرانشهر» ژورناليندا طرزي حاقيندا مقاله ايله بيرليکده اونون شعرلريندن بعضي نومونه‌لري ده درج ائتديرميشدير. شاعيرين ديواني اوزرينده آراشديرمالاريني داوام ائتديرن م.تمددون اونون بير نئچه نوسخه اساسيندا حاضيرلاديغي متنيني موفصّل گيريش سؤزو ايله ۱۹۳۱-جي ايلده اورميه ده چاپ ائتديرميشدير. ۱۹۵۹-جو ايلده تئهراندا همين ديوانين ايکينجي نشري ايشيق اوزو گؤرموشدور. طرزي ديواني‌نين بيرينجي نشري تئزليکله ي.ئ.بئرتئلسين ديققتيني جلب ائتميش و او، «طرزی افشار و اونون ياراديجيليغي» آدلي گئنيش مقاله يازميشدير. سونرالار عاليمين سئچيلميش اثرلرينين بئشينجي جيلدينه داخيل ائديلميش بو مقاله طرزي ياراديجيليغي‌نين بعضي موهوم جهتلريندن (او جومله دن، شاعيرين آنا ديلينده يازديغي شعرلردن) يان کئچمه‌سينه و موعين ضيديتلي مقاملارينا باخماياراق، هله‌ليک شرق‌شوناسليق‌دا شاعير حاقيندا آز-چوخ دولغون تصووور وئرن يئگانه منبع اولاراق قالير. حمید آراسلي « XVIII-XVII عصرلر آذربايجان ادبياتي تاريخي» آدلي کيتابيندا طرزي حاقيندا وئرديگي قيسا معلوماتي، گؤرونور، محض بو منبع‌دن اخذ ائتميشدير.
طرزي‌نين ديواني ايله تانيشليق زاماني ديققتي جلب ائدن باشليجا جهت‌لردن بيري شعرلرينين گوجلو آوتوبيوقرافيک سجيييه داشيماسيدير. محض بونون سايه‌سينده، يعني شعرلرينده اولان معلومات‌لاري سيستئم‌لشديرمک‌له، اونون بيوقرافيياسي‌نين عومومي منظره‌سيني برپا ائتمک مومکوندور. اثرلريندن بئله معلوم اولور کي، طرزي افشار صفوي حؤکمدارلاريندان شاه صفي (۱۶۲۹-۱۶۴۲) و II شاه عابباسين (۱۶۴۲-۱۶۶۶) موعاصيري اولموشدور. ائله بو دا اونون XVII عصرين بيرينجي ياريسيندا ياشاييب-ياراتديغيني سؤيله‌مه‌يه اساس وئرير. نصرابادي تذکيره‌سينده کي معلومات XVII عصرين ۷۰-جي ايللرينده شاعيرين آرتيق حياتدا اولماديغيني گؤسترير. ايستر شاعيرين آديندان، ايسترسه ده اثرلرينده کي چوخ‌سايلي فاکت‌لاردان اونون قديم تورک طايفالاريندان اولان افشار ائلي‌نه منسوبلوغو آيدينلاشير. م.تمددون اونون اورميه ياخينليغينداکي طرزلو کنديندن اولدوغونو يازير. لاکين بو احتيمال يالنيز آد اويغونلوغونا اساسلانير. ي.ئ.بئرتئلس بونا شوبهه ايله ياناشيب، اؤز نؤوبه‌سينده اساسلي بير دليل گتيرمه‌دن شاعيرين تبريزدن اولماسي احتيماليني ايره‌لي سورور. لاکين «طرزي» تخلوصو، بيزيم فيکريميزجه، شاعيرين «ايختيراع ائتدي‌یي» يئني «طرز» ایله - ايفاده شیوه سی و اوسلوب‌لا باغليدير.
طرزي‌نين اثرلريندن آيدين اولور کي، اونون منسوب اولدوغو طايفايا موناسيبتي او قدر ده موثبت دئييلميش. گؤرونور، شاعيرين طبيعتي بو طايفادا حؤکم سورن «ووروب-ييخماق» موحيطيني قبول ائتمه‌ميش، اودور کي، گنج ياشلاريندا پايتاخت ايصفاهانا کؤچه بيلمه‌سيني اؤزو اوچون بؤيوک اوغور سانميشدير. سونرالار فارس ديلينده يازديغي بحر-طويل‌ده بو حيسسي‌ني آچيقجا بيلديرميش، يالنيز اولدوقجا صميمي و ائموسيونال بير پارچا ايله وطنده قالميش قوجا آتاسي‌نين حسرتي‌ني چکدي‌یيني ايفاده ائتميش‌دير: «اوره‌یيمده هئچ بير درديم يوخدور، قوجا آتامدان آيري دوشمه‌یيمدن ساوايي. گؤره سن، ائله بير گون گله‌جک‌مي کي، اونون نوراني سيماسيني گؤروم، اليني اؤپوم و عوذور ديله‌یيم؟! ائي سحر يئلي، گئت، منيم سالاميمي آتاما يئتير و دئ: «طرزی افشار سنين فراق-ين‌دان او قدر آغلاييب کي، گؤيده کي بولودلاري خجيل ائديب!».
شاعيرين آتاسي ايله گؤروشوب-گؤروشمه‌دي‌یي اثرلريندن معلوم اولمور. معلوم اولان بودور کي، سارايا يول تاپا بيلمه‌يه‌ن طرزي سايسيز-حسابسيز سفرلره باشلايير. بو سياحت‌لرين خريطه‌سي موعاصير اوخوجونو دا حئيران قويور: شاعير دئمک اولار کي، بوتون ايراني، عربيستاني، قافقازي گزميش، هينديستانا، روما (کيچيک آسييايا)، حتی آوروپايا دا گئديب چيخميش‌دير. بوتون بو سفرلر، اونلاردان آلينان تاثوررات‌لار، حتی بعضن اونلارين تاريخي شاعيرين شعرلرينده دقيق عکسيني تاپيب. طرزي گنجه‌ده (بورادا او، نيظامي‌نين قبريني زيارت ائديب)، «دشت-عدم» آدلانديرديغي موغان دوزونده، بير نئچه دفعه شاماخيدا اولوب، دفعه‌لرله اردبيله، تبريزه گئديب و بوتون سياحت‌لري نين سونوندا ايصفاهانا قاييديب. او دؤورده بير چوخ شاعيرلر هينديستانا کؤچدوک‌لري حالدا، طرزي ايصفاهاني اوستون توتوب، اؤزونون دئدي‌یي کيمي، «دونيا مالينا گؤره» هينديستانا گئتمه‌ييب.
طرزي، دئمک اولار کي، بوتون عؤمرونو ماددي احتيياج ايچريسينده کئچيرميش، لاکين غورورونو سينديرماييب اؤز يوخسوللوغونا ايرونيک موناسيبتيني ايفاده ائده‌ن شعرلر يازميش‌دير. بو جهتدن شاعيرين ياراديجيليغي داها بير ماراقلي بيوقرافيک فاکتي عکس ائتديرير: طرزي‌نين آغير ماددي وضعيتيني گؤرن شاه صفي اونا آيدا ۹ تومن مبلغينده تقاعود کسير. شاعير بو ۹ تومني آلماق اوچون مووافيق ايداره‌لره دوز ۹ آي آياق دؤيور. (بورادا ۹ آغجا تقاعودونو آلماق ايسترکن اؤوقاف ايداره‌سي‌نين سوروندورمه‌چيلي‌یي ايله قارشيلاشان فوضولي يادا دوشور). نهايت، اونونجو آي شاعير بو وضعيتي آچيقلايان بير روباعي ايله شاه صفي‌يه موراجيعت ائدير و اؤزونه مخصوص حاضيرجاوابليقلا آرتيق ۹ تومني ۱۰ تومن‌له عوض ائتمک واختي چاتديغيني وورغولايير. بو دفعه طرزي‌نين بختي گتيرير و او، آيدا ۱۰ تومن تقاعود آلماغا باشلايير. لاکين او، بونون‌لا کيفايتلنمه‌ييب تئزليک‌له شاها داها بير روباعي گؤندرير و تقاعودونون ۱۲ تومن مبلغينده موعين‌لشديريلمه‌سيني خواهيش ائدير. شاعير بو ايسته‌یيني اوغورلو بير طرزده سيتاييش ائتدي‌یي ايمام‌لارين سايي ايله علاقه‌لنديرميش و گؤرونور، مقصدينه نايل اولموشدو.
ایکینجی شاه عابباس طرزي‌يه قارشي داها لوطفکار اولموش، شاعيرين اؤزونون يازديغي کيمي، «سونسوز سفرلرينه سون قويماق اوچون» اونو ائولن‌دیرميش و سارايدا ايشه تعيين ائتميشدي. تصادوفي دئييل کي، طرزي II شاه عابباسا چوخلو شعرلر حصر ائتميش و اونو ميننتدارليق‌لا تعريفله‌ميشدير.
طرزي ياراداجيليغي‌نين ان موهوم و اوريژينال جهتي اونون اؤزونه مخصوص ديلي، ايفاده طرزي‌دير. قئيد ائدک کي، شاعيرين ياشاديغي عصر، عوموميتله، پوئزييادا يئني اوسلوب آختاريش‌لاري دؤورو ايدي. همين آختاريش‌لار سون درجه گرگین، آرديجيل و شعورلو سجيييه داشيييردي. طرزي‌نين موعاصيرلريندن کليم کاشاني، صائب تبريزي، غني کشميري و باشقا شاعيرلرين اثرلرينده دؤنه-دؤنه ايشلتديک‌لري “طرز- نو” و “طرز- تازه” ايفاده‌لري محض بو مقصدين آچيقلانماسينا خيدمت ائديردي. بو ايفاده‌لره طرزي‌نين شعرلرينده ده تئز-تئز تصادوف اولونور. لاکين آراشديرما گؤسترير کي، طرزي ياراديجيليغيندا همين ايفاده‌لر نيسبتن فرقلي معنا يوکونه ماليک ايدي. آدي چکيلن شاعيرلرين پوئزيياسيندا يئني اوسلوب ياراديجيليغي داها چوخ مووضوعی و ائستئتيک ايستيقامت‌لرده آپاريليرديسا، طرزي همين ايشي صيرف دیل پلانیندا حياتا کئچيريردي. شاعيرين ايرثي‌نين ان قاباريق خوصوصيتلي - اونون غئيري-عادي سؤز ياراديجيليغي دا همين سئچيمين بيلاواسيطه نتيجه‌سي ايدي.
طرزي‌نين سؤز ياراديجيليغي، باشليجا اولاراق، فعل‌لره عایيددير. بئله کي، او، فارس ديلينده کي مصدر مودئلينه اساسلاناراق، آنالوگييا اوسولو ايله آدلاردان فعل‌لر دوزلدير و همين فعل‌لر يئري گلديکجه شخص‌لره و زامان‌لارا گؤره ده‌ييشيردي. (مثلن، «قبوليدن»، «پوليدن»، «سفريدن»، «آشکاريدن»، «توفنگيدن»، «مئهمانيدن»، «قوربانيدن» و س.). بونونلا دا «کردن» و «شدن» («ائتمک» و «اولماق») کؤمکچي فعل‌لري واسيطه‌سيله آدلاردان مورککب فعل‌لر دوزلديلمه‌سي يولو آدلارا بيلاواسيطه مصدر شکيل‌چيلري آرتيرماق‌لا يئني فعل‌لر ياراديلماسي يولو ايله عوض اولونور.
شاعير حتّی يئر آدلاري اوزرينده ده بو عملياتي آپارير (مثلن، «تبريزيدن»، «تئهرانيدن»، «رشتيدن»، «نجفيدن» و س.). ماراقلي‌دير کي، عئيني اوصول‌لا تورک (آزربايجان) سؤزلريندن ده فعل‌لر دوزلديلير و گئنيش شکيلده ايستيفاده اولونور («کسيدن» - کسمک، «مينيدن» - مينمک، «ايچيدن» - ايچمک، «قاچيدن» - قاچماق، «گليدن» - گلمک و س.). عوموميتله ، طرزي‌نين فارسجا شعرلرينده آذربايجان سؤزلري بول-بول ايشله‌ديلير - بورادا ايستر آيري-آيري لئکسيک واحيدلره، ايسترسه ده بوتؤو ايفاده و جومله‌لره راست گليريک. همين سؤزلرين توپلانيب تحليل ائديلمه‌سي ادبي ديل تاريخيميز اوچون اهميت کسب ائده بيلر. بورادا همچینين ماراقلي اونوماستيک ماتئريال دا مؤوجوددور. مثلن، شاعيرين افشار طایفاسینی مذمت‌له يازديغي مثنوي‌سينده و ديگر شعرلرينده دوراق بي، قارلي آغا، ياغمور، چاوغون، گؤکجه، يارميش، داشدمور، آتلوخان، يولوغلو، قيلينج بي، خنجر بي و س. کيمي شخص آدلاري ايشلنميشدير.
طرزينين ديوانيندا آذربايجان ديلينده بوتؤو شعرلر ده واردير - بونلار بير قصيده، بير قطعه و اوچ روباعيدن عيبارتدير. ماراقليدير کي، عئيني تيپ‌لي سؤز ياراديجيليغيني شاعير همين شعرلرده ده حياتا کئچيرميش، آدلاردان فعل‌لر دوزلتميشدير. ميثال اوچون، طرزي‌نين ايکينجی شاه عبباسي باغدادي عوثمانليلاردان آلماغا تشويق ائدن قصيده‌سيندن آشاغيداکي ميصراع‌لارا نظر سالاق:

پروازلاندي ديل يئنه باغدادلانماغا،
اول بورجي-اؤولييايا قونوب شادلانماغا.
اول خاکي-پاک تکي هاني بير سرزمين دخي
غم، پايبنديني قيريب آزادلانماغا.
راه-فنادا توشه‌ی تقوا يئتر مانا،
يوخ ايشتاهام يولدا منيم زادلانماغا…
باغداديميز خرابدور، آما اوميد وار
عابباس الي‌له ال وئره آبادلانماغا.
اول باني-بينايي عدالت کي، دهرده
بونياني-ظولمو قويمادي بونيادلانماغا.
شاهنشها، کمينه دوعاگوي، طرزي‌يم
مورشيد درينه گلميشم ايرشادلانماغا.
نوشيروان-وقت سن و ظل-عدل کي،
چوخ‌لار گلير اومميدله ايمدادلانماغا.
من هم ستم‌کشيده-ظولم - زمانه‌يم،
يئت داده، قويما بنده‌ني فريادلانماغا…

طرزينين پوئزيياسي اوبرازلار سويييه‌سينده ده ماراق دوغورور. اوسلوبون دئموکراتيک‌لشمه‌سي، اوبرازين «ائنديريلمه‌سي»، خالق تفککورو آرسئناليندان فايدالانما و س. لئکسيک-فرازئولوژي سيستئمده اولدوغو کيمي، اوبرازلار سيستئمينده ده اؤزونو گؤسترير. شاعيرين آذربايجان ديلينده کي قطعه‌سيندن گؤتورولموش آشاغيداکي بئيت‌لر دئديگيميزي تصديق ائدير:

بي‌ذايقه يانيندا ياوان آشا اوخشارام
آغزي دادين بيلن‌لره گيلان چيلاوي‌يم.
طرز ايله فی‌المثل اؤکوزم هر دياردا
افشار ائلي ايچينده ولي ائو بوزاوييم.

شاعيرين آشاغيداکي روباعيسي ايسه اونون هئچ بير ائکسپئريمئنته ال آتمادان، کلاسسيک هارمونييا قانونلارينا و پوئتيک نورمالارا تام عمل ائتمک شرطي ايله بديعي نومونه‌لر ياراتماق قودرتيني نوماييش ائتديرير:

بير گول مني خارو زارو حئيران ائتدي،
کؤنلومو حزين، ديده‌مي گيريان ائتدي.
نرگيس‌لري تک ائيله‌دي بيمار مني
زولفو کيمي حاليمي پريشان ائتدي.

طرزي افشارين اؤزونه مخصوص «طرز»ينده بير طرفدن دؤورون ديل شرايطی‌نين اينعيکاسيني، ديگر طرفدن ايسه مؤوجود پوئتيک ديله، يئني نفس وئرمک جهديني گؤرمک لازيمدير. شاعير اؤز «من»ي نين داها سربست ايفاده‌سينه و اويغون نيطق آچيليشينا نايل اولماق اوچون ديل تفککورونون دونوقلوغونو دفع ائتمه‌يه و پوئتيک ديل‌له دانيشيق ديلي آراسينداکي ضيدديتي آرادان قالديرماغا چاليشميشدير. بو معنادا، طرزي افشاري XX عصرين فوتوريستلري ايله موقاييسه ائتمک اولار.

قایناق:

۱. طرزی افشار، ديوان، تهران، ۱۳۳۸.
۲. محمدعلی تربييت، دانشمندان آذربايجان، باکي، ۱۹۸۷.
۳. رضاقلی خان هدایت، مجمع‌الفصحا، تهران، ۱۲۹۵.
۴. حميد آراسلي، XVIII-XVII عصرلر آذربايجان ادبياتي تاريخي، باکي، ۱۹۵۶.
۵. ی.ئ.بئرتئلس، ایران ادبیاتی و مدنییّتی تاریخی، موسکوا، ۱۹۸۸ (روس دیلینده).



داوامی
بؤلمه:

روبئرت ب. رئی. پوست مودئرنیزیم نه دیر؟

ترجومه و قئید لر: مسیح آقا محمدی

كؤچورن: بهروزصديق

" مودئرن " سؤزو اؤزونون ايشلک و عادي معناسيندا " موعاصير " آنلاميني وئرديگي اوچون " پوست مودئرنيزم " ايصطيلاحي لاپ اولدن علمي-فانتاستيک حئکايه لرين کلمه لري کيمي خيالي تاثير باغيشلايير. نئجه دئمک اولار کي، حال-حاضيردا و ايندي مؤوجود اولان شئي " اينديدن سونرا " 1 گله جکدير؟ پوست مودئرنيزمده کي ائکسپئريمئنتال اووقات و اونون هر شئيين آبسورد اينکارينا مئيللنمه سي باره ده تصوورات بئله بير ضيديتلي تصوور دوغورور کي، گويا پوست مودئرنيزم مومکونسوز شئي لردن بحث ائدير. بير کسين " من پوست مودئرنم " دئمه سي عئينن کيمينسه " من يوخويام " سؤيله مه سينه بنزه يير. اولا بيلر کي، بئله بير شئي باش وئرسين، آمما بونون معناسي ندير؟ شوبهه سيز، " مودئرنيزم " سؤزونو " مودئرن " کلمه سي نين يئرينه قويوب، ايضاح ائتسک کي، " پوست مودئرنيزم " دئديکده، بيز داها چوخ اينجه صنعت ساحه سينده مؤوجود اولان خوصوصي بير جرياني و تاريخي بير پروسئسي نظرده توتوروق، اوندا بو آنلاشيلمازليق آرادان قالخار. بونونلا بئله، اگر مئسله نی بو جور آيدينلاشديرميش اولساق دا، يئنه " پوست مودئرن " و " پوست مودئرنيزم " سؤزلري غريبه سسله نير. " پوست مودئرنيزم " سؤزونو نه قدر چوخ ايشله ديريک سه، اونون معما لاریلا بير او قدر چوخ قارشيلاشيريق.

1924-جو ايلده، يعني " اوليس " و " ايتيريلميش تورپاغ "ی ن مئيدانا چيخديغي اونودولماز ايللردن ايکي ايل سونرا ويرجينييا وولف بيان ائتدي کي، مودئرنيزم و يا ان آزي " مودئرن دونيا " تقريبا 1910-جو ايلين دئکابريندان، يعني اينسان شخصيتي نين دييشيکلييه معروض قالديغي واختدان باشلاميشدير. 1977-جي ايلده چارلز جئنکس جيدي و تقليدچي (پوست مودئرنيزمه خاص) بير توندا بيلديردي کي، مودئرنيزم 1972-جي ايل اييولون 15-ده ساعات 15.32-ده باشا چاتميشدير. جئنکسين فيکرينجه، بو جريانين رمزي معمارليقدا کونکرئت بير حاديثه دن - مودئرنيست معمار مينورو ياماساکي نين سئنت-لويس شهرينده تيکديگي پرويت-ايقو2 بيناسي نين آرخيتئکتورا لاييحه سي نين داغيديلماسيندان گؤتورولموشدور. " پوست مودئرنيزم " سؤزو اصلينده ايلک دفعه معمارليقدا ايشله ديلميشدير، آما تئزليکله باشقا ساحه لره ده ياييلميش و بو گون عئيني زاماندا موععين ائستئتيک دويوم طرزيني، مدني وضعيتي، تنقيد تجروبه سيني، ايقتيصادي شراييطي و سياسي داورانيش اوصولونو بيرليکده احتيوا ائدير. بونا گؤره ده " سونرا " نين باشلانغيجي اوچون موختليف شخصلرين مؤوقئعيينه اساسا موختليف تاريخلر گؤستريلير:
مثلا، 1984-جو ايل پوست مودئرنيزمين باشلانغيجي ساييلا بيلرمي؟ همين ايلده آبش کونقرئسي بئله بير قانون قبول ائتميشدير کي، ويدئولئنتلرين ياييلماسيندا مؤلليف حوقوقو گؤزلنميه جکدير.
ياخود 1972-جي ايل. همين ايلده خيدمت ساحه سينده چاليشان آمئريکاليلارين سايي ايستحصال موسیسه لرينده ايشله ينلرين ساييندان 2 دفعه آرتيق حدده چاتميشدير.
يوخسا 1971-جي ايل؟ بو زامان بارري کوممونئر " قاپالي دايره " اثرينده ايلک دفعه ايکي ائکولوژي قانونو آشاغيداکي شکيلده ايفاده ائتميشدير: " هر شئي باشقا بير شئيه باغليدير " و " هر شئي گرک بير يئره گئتسين "
بلکه 1968-جي ايل؟ بو ايلده آمئريکادا و آوروپادا طلبه نوماييشلري ايله گئنيش آنتي ميليتاريست، فئمينيست و آزليقلارين حوقوقو اوزره حرکاتلارين اساسي قويولموشدور.
و يا 1962-جي ايل. بو زامان ائندي وارهول3 دوستلاري نين مصلحتي ايله آبستراکت ائکسپرئسسيونيزمين بوتون پرينسيپلريني کنارا آتيب اؤزونون " کئمپل سوپ کنز " 4 آدلي مشهور اثريني ياراتميشدير.
1954-جو ايل. همين ايلده آبش-داکي ائولرين ياريدان چوخونا تئلئويزور داخيل اولموشدو.
1952-جي ايل. " لئتتئريست اينتئرنشنل " همين ايل چارلي چاپلي نين " ريتس " اوتئلينده کئچيرديگي مطبوعات کونفرانسيني پوزاراق، اعلان ائتدي کي: " بيزيم فيکريميزجه، آزادليغين ان يوکسک فورماسي بوتلري سينديرماقدير؛ خوصوصا اونلارين اؤزونون ده آزادليقدان دم ووردوغو اينديکي زاماندا! "
1946-جي ايل. همين ايلده آرنولد توين بي5 " پوست مودنئرن " آدلي تاريخي بير دؤوردن بحث ائتميش و راندال جاررائل6 ايله روبئرت لووئللي7 " پوست مودئرن " و يا " آنتي مودئرن " آدلانديرميشدير.
1913-جو ايل. بو زامان مارسئل دوشان وئلوسيپئدين چئوريلميش تکريني يئمک خانا کتيلي نين kətilinin اوستونه قويوب " حاضير اثرلر " ين8 ايلک نومونه سيني ياراتميشدير.
1863-جو ايل. همين ايل بودلئر 9 شعيرلري نين سون دبده و سليقه لي گئيينميش قهرمانلاري پاريسده گزيشير و ايينلرينده کي پالتارلاري نوماييش ائتديريرديلر.
1855-جي ايل. بو ايل پاريسده ايلک بين الخالق فوتو سرگيسي کئچيريلميشدي.
1852-جي ايل. همين ايلده پاريسده بومارشئ آدينا ايلک بؤيوک و چوخ مرتبه لي اونيوئرماق آچيلميشدي. کريستال قصري بو تاريخدن بير ايل اول، لوور موزئي ايسه اوچ ايل سونرا تيکيلميشدي.
1850-جي ايل. بو زامان فلوبئر معناسيز و اساس سيز صؤحبتلري " مقبول فيکيرلر لوغتي " آدلانان بير کيتابدا توپلاييب نشر ائتديرميشدي.
1836-جي ايل. همين ايلده پاريسده " لاپئرس " آدلي دونيادا ايلک کوممئرسييا قزئتي چاپ اولوندو. بو قزئت اصلينده کنارا آتيلماق اوچون آلينان ايلک ايستئهلاک مالي ايدي.
بو تاريخلردن هر بيريني (داها 10-12 تاريخله بيرليکده) قانوني و قطعي شکيلده پوست مودئرنيزمين باشلانغيجي ساييلا بيلمه سي ايمکاني بو جريان باره ده بئله بير مهم مئسله نی آشکارا چيخارير کي، ايمپرئسسيونيزمدن، کوبيزمدن، ائکسپرئسسيونيزمدن و حتّی مودئرنيزمدن فرقلي اولاراق، پوست مودئرنيزمي آسانليقلا باشا دوشمک و درک ائتمک مومکون دئييل. اونا گؤره پوست مودئرنيزمي اونون سلفلريندن فرقلنديرمک اوچون مؤوجود ائستئتيک معيارلار ايشه يارامير. " پوست مودئرنيست فيقور و اوصوللار " (مثلا، اؤزونه اينيکاس، سارکازم و س.) تيپلي کاتالوقلاردا اوللر مودئرنيست ساييلان بئککئت10 و نابوکوو ان بؤيوک پوست مودئرنيست يازيچيلار کيمي تقديم اولونارکن، مثلا بعضي جهتلري نين اعتيراض دوغورماسي نين شاهيدي اولوروق. بونا گؤره پوست مودئرنيزمين تقديمي و ايضاحينا بئش جهتدن ياناشاجاغيق.

جانلانديرما

" پوست مودئرن... - بو سؤز سون واختلار اؤز پارلاقليغيني ايتيرميشدير " .
توماس کروو
" هر بير شخص، هر بير شئي، هر بير علاقه موطلق شکيلده ايسته نيلن باشقا شئيي معنالانديرا بيلر " .
والتئر بئنيامين

پوست مودئرنيزمي باشا دوشمک اوچون ان ياخشي يول "دوقلاس سيرکين" سرگوذشتي باره ده دوشونمکدير. سيرک اصلا دانيمارکالي ايدي و آلمانييادا ياشاييردي. او، 1934-جو ايله قدر تئاتردا ايشله ييردي و همين ايلدن آلمانييانين ان بؤيوک کينوستوديياسي ساييلان اوفا-دا فيلم چکمه يه باشلادي. اوچ ايل سونرا سولچو باخيشلارينا گؤره باشي آغريديغي اوچون همين ا ستوديياني ترک ائتدي. 1939-جو ايلده او، آبش-دا مسکونلاشدي و " وارنئر قارداشلاري " و " کولومبييا " کينو شيرکت لرينده او قدر ده مهم اولمايان ايشلر گؤردو. سونرا او، " اونيوئرسال " کينو شيرکتينده ايشله مه يه باشلادي و اونا دونيا شؤهرتي قازانديران " بؤيوک آلدانيش " (1952)، " بئهيشتين وئرديگي هر شئي " (1955)، " کولکده يازي " (1956)، " لکه لنميش ملکلر " (1957) و " حياتين تقليدي " (1959) آدلي بئش مشهور فيلميني چکدي. بو بئش مئلودراما ( " لکه لنميش ملکلر " ايستيثنا اولماقلا) کوممئرسييا اوغورو قازانيب گئنيش شکيلده ساتيليردي. اونلارين هاميسيندا ( " حياتين تقليدي " فيلميندن باشقا) روک هادسون چکيلميشدي. ائکران حياتيني ياشاديغي موددتده بو فيلملرين هئچ بير حاققيندا تنقيدي يازيلار درج اولونمادي و اونلار اکثر هاليوودفيلملري کيمي گلديلر، اَيلنديرديلر، پول توپلاديلار و سونرا يوخ اولدولار.
1960-جي ايللرين سونوندا" دوقلاس سيرک" تقا عده چيخدي و ايسوئچره يه گئده رک، اورادا کينو تنقيدچي لرينه بير سيرا موصاحيبه لر وئردي. او، ايديعا ائديردي کي، ياراتديغي فيلملر (خوصوصا سون اون بئش ايلده چکيلنلر) حؤكومت عليهينه اولموش، آمئريکا بورژوا ديرلريني و هاليوو دون مئلودراما سجيييه لي فيلملر چکمک ائهتيراسيني تنقيد ائديب مسخره يه قويموشدور. او، شعورلو شکيلده و يا ايستر-ايسته مز بوتون ايشلريني قاباقجادان پلانلاشديريرميش. اينگيليس-آمئريکان کينو تدقيقاتچيلاري آسسوسياسيياسي بو مولاحيظه لري هوسله و اونلارا اويغون گلمه ين تعصوب کئشليکله داوام ائتديردي: مؤلليف مؤوقئعيي (رئژيسسورون بوتون فيلملرينده اؤز عکسيني تاپان بير مؤوقئع) و سولچو ايدئولوگييا - سيرک بو ايکي کؤرپو آراسيندا ياراتميشدير. بو قهرمان مؤلليفين هاليوودون" ازيجي استودييا سيستئمينه " قارشي موباريزه سي اصلينده کاپيتاليست ديرلري نين حيله گرجه سينه تنقيدي اولموشدور. همين ديرلرين مؤلليفين فرديتچي مؤوقئعييندن گئنيش اولوب-اولماماسي هئچ کسي ماراقلانديرميردي. ديققت مرکزينده سيرکين اؤزو ايدي. اونون فيلملري نين تحليلينه ژورناللاردا و کونفرانسلاردا گئنيش يئر وئريليردي. 1978-جي ايلده ايستنلن کينو تنقيدچيسي سيرکين مشهور و سارکاستيک فيلملريني نومونه کيمي خاطيرلايا بيلردي.
بو حئکايت بيزه پوست مودئرنيزم باره ده نه اؤيره دير؟ هر شئيدن اول، سيرکين موصاحيبه لري اونون فيلملري نين بير نؤوع يئني دن جانلانديريلماسيني احتيوا ائدير. همين فيلملري تحليل ائده رک، سيرک اونلارين معناسيني دييشميش و ديرلرين ضيدينه اولان جهتلري قابارتميشدير. چوخ دا غئيري-عادي بير شئي اولمايان بو تکرار جانلانديرما (تحريک)اييرمينجي عصرين سونوندا مدني تجروبه نين عوض ائديجي سينه چئوريلميشدير. يوکسک بير مدنيتده بو ايش دوشانين همين " حاضير شئي لر " ندن باشلاييب آيوسين11 ائيهاملي موسيقيسيندن، کوبيزمين کوللاژلاريندان، سوررئاليزمين رنگلي حرفلرله دولو شعيرلريندن، پوپ و روک صنعتي خوصوصيتلريندن کئچه رک، ان آزي شعري لئوينله و اونون ائدوارد وئستونون، ائگون شيلئ نين و خوان ميرونون اثرلرينده کي تصويرلردن آچيق-آشکار ايستيفاده سي ايله باشا چاتير. سيرک حاققيندا دئييلنلر اصلينده دوشانين " حاضير شئيلر " نده کي تاکتيکانين گئنيش بير شکليدير. بئله کي، سيرک اؤز اثرلرينده مؤوجود اولان جهتلري هئچ بير اعتيراف و تصحيحه يول وئرمه دن تکرار جانلانمايا وادار ائتميشدير (اونون ايشلري ايله دوشانين يئنيدن جانلانديرديغي " مونا ليزا " نين موقاييسه سي ان ياخشي موقاييسه اولا بيلر).
حتّی کوتلوي مدنيتده ده تئز-تئز اؤزونو گؤسترن بو جور تکرار جانلانديرمايا " رئانيماسييا " دئييرلر. بو سؤزو ايشله دنلر کوممئرسييا مقصدلري اوچون راديکال تئخنيکي اوصوللاردان ايستيفاده ني نظرده توتورلار و تبليغاتين کؤمگي ايله سوررئاليزمين پارچالاريني بيرلشديريب هماهنگ شکله سالماغا چاليشيرلار. و البتته، چوخ زامان تکرار جانلانديرما عكس نتيجه وئرير. ميثال اوچون، همين " رئانيماسييا " ايصطيلاحيني قئيد ائده بيلريک کي، اونون ساده تيببي tibbi معناسي سولچو مدنيت تنقيدچيلري سايه سينده تحقيرآميز آنلام کسب ائتميشدير.
بونا بنزر شکيلده ديک هئبديق مؤوجود ديرلرله راضيلاشماديغيني گؤسترمک اوچون بئله بير مئسله ني اساسلانديرماغا چاليشير کي، اينگيليس گنجلري نين مدنيتي مؤوجود مودالارين بيرلشديريلمه سي و سينتئزينه سؤيکه نير. بونا گؤره ده مودابازلار12 موحيطينده بوگونکو ايستئهلاک دونياسي نين شرطي علامتلري - پئنجک و شالوار، ياخاليق و قالستوک، قيسا ساچ و س. - ايلکين و اوريژينال ماهيت لريندن اوزاقلاشميشلار.
سيرک اؤز مؤوقئعيي نين مودئرنيزمه تنقيدي باخيشدان عيبارت اولماسيني ايديعا ائتسه ده، اونون قارشيلاشديغي و اونون آدي ايله باغلي بير مانعه واردي کي، همين مانعه بيزيم " پوست مودئرنيزم " آدلانديرديغيميز يئني شراييطين گؤستريجيسي ايدي: سئميوتيک دييشکنليک و لابد مرکب ليک. بيرينجيسي، سيرک چئويک بير شکيلده اؤز ياراتديغي موختليف ايشاره لردن ائله ايستيفاده ائتدي کي، فيلملري نين باشقا معنا داشيديغيني ثوبوتا يئتيرسين. ايکينجيسي، اونون ايدئولوژي مؤوقئعيي (اگر بئله بير مؤوقئع وارديسا) مئلودرام، کلاسسيک روايت، اولدوزلاردان و کوممئرسييا کينوسوندان ايستيفاده کيمي قاباريق فورمالاردا تجسسومونو تاپيردي. نهايت، مودئرنيزمين بيرباشا صنعت و سيياستي موقدسلشديرمه پرينسيپي پوست مودئرنيزمده برئختين13 " تکرار ايستحصال " و " حيله گرليک " آدلانديرديغي بير مؤوقئع ايله عوض اولونور: عنعنه لر جانلانير، آمما يئني دن يازيلميش شکيلده؛ موحاريبه آپاريلير، آمما دوشمني دويوق سالمايان بير طرزده.
نه اوچون يئني دن جانلانديرما اييرمينجي عصرين سونوندا بئله گئنيش ياييليب؟ و او هانسي شراييطده داها ياخشي اوزه چيخا بيلير؟ تخمينن 50 ايل اؤنجه کوتلوي مدنيتين يئني فورمالاري (فوتوقرافييا، اوجوز کيتابلار، ليتوقرافييا) و خاديملري عنعنه وي ائستئتيکادان ايستيفاده نين اوستونلوگو علئيهينه بايراق قالديراندا والتئر بئنيامين14 پوست مودئرنيزمين تمل يازيلاري ساييلا بيله جک مقاله لرينده همين حل ائديجي حاديثه لري " تئخنيکي تکرار ايستحصال " آدلانديردي و بو زامان کسيگيني " پاريس اون دوققوزونجو عصرين اورتالاريندا " کيمي سجيييه لنديردي. بو گون " تئخنيکي تکرار ايستحصالين " نتيجه لري داها باريز شکيلده اوزه چيخير: ايشاره لرين سايي سون درجه چوخالميش و اونلارين موختليف متنلر ياراتماق احتيمالي نظارت ائديلمه سي مومکون اولمايان حدده چاتميشدير. فوتوقرافييا اصلينده بير کوللاژ ماشينيدير کي، اطراف عالمدن موعين پارچالاري آييرير و اونلارين تکرار تصويرلر اوچون سونسوز شکيلده ايستيفاده سيني مومکون ائدير. بو سطيرلري يازديغيم زامان قارشيمدا " تئنيس-اويک " ژورنالي نين بير صحيفه سي دورور. بو صحيفه ده اوللر " نيوس-اويک " ژورنالي نين جيلدينده وئريلميش بير آمئريکالي ائوسيز عاييله نين شکلي يئني دن چاپ اولونموشدور. شکلين آشاغيسيندا يازيليب: " تئنيس-اويک " ژورنالي مشهور فوتوقراف مئلکيور ديجياکومئري اؤز اينحيصاريندا اولان فوتوقراف حساب ائتسه ده، دئمه لي ييك کي، او، هردن وارلي ژورناللارا دا باش چکير. يوخاريدا گؤردويونوز شکيل " نيوس-اويک " ژورنالي نين 2 يانوار نؤمره سي نين اوز قابيغيندا وئريلميشدير. فوتوقرافي تبريک ائديريک " .
بير يازيچي بو جور تکرار جانلانديرمالارا " پلاگيات " آدي وئريب اونلاري پوست مودئرن دونيادا مدني تجروبه لرله گونده ليک حيات آراسينداکي اويغونلوق کيمي قييمتلنديرير. بئله کي، موعاصير نقليات سيستئمي سرنيشين لري تانيش اولمايان يوللاردان کئچمک تهلوکه سينه معروض قويدوغو کيمي، " تئخنيکي تکرار ايستحصال " دا ايشاره لري آرتيريب يايماقلا اونلاري يئني دن و گؤزله نيلمه دن يوخ اولماق احتيمالينا توش ائدير. دوشانين دؤوروندن باشلاياراق ايندييه کيمي صنعتکارلار بو وضعيتين تهلوکه ليگيني دؤنه-دؤنه خاطيرلاتميشلار. ژاک دئرريدا15 مشهور بير مقاله سينده بو تاريخي شراييطي بئله سجيييه لنديرير:
" من بئله بير احتيمالي جيدي وورغولاماق ايسته ييرم: هر بير ايشاره - ايستر ديل ايشاره سي اولسون، ايستر اولماسين، يازيلي اولسون يا شيفاهي، بؤيوک اولسون يا کيچيک - يازيلا، ياخود دئييله و ايکي ديرناق ايشاره سي آراسيندا آلينا بيلر. بو ايشي گؤرمکله ايسته نيلن مومکون متني ايسته نيلن يئرده ياريمچيق قويماق و متنين سونسوزلوغونون مئيدانا چيخماسينا سبب اولماق اولار؛ بئله کي، بو زامان متن موطلق شکيلده حودودسوز اولاجاقدير. بو، او دئمک دئييل کي، هر بير علامت، ياخود ايشاره متن خاريجينده قوووه يه ماليک اولاجاق، عکسينه، يالنيز موطلق مرکزلشمه يه و يا ايستيناد نؤقطه سينه ماليک اولمايان متنلر مؤوجود اولاجاق " .
" تئخنيکي تکرار ايستحصال " باشقا تاثيرلره ده ماليکدير. بو ايستحصال مدني ايستئهلاک ماللاريني سيستئم سيز شکيلده ياراديب پايلاماقلا، تفککورده ائله بير ائستئتيک قاوراييش دوغورور کي، اونون اساس کؤکلري ائکولوژي آنلاييشلارا باغلانير. ائندي وارهول بو علاقه ني بئله ايضاح ائدير:
" من ياريمچيق قويولموش ايشلري گؤرمه يي خوشلاييرام. او ايشلري کي، قالان آداملار اونلاردان ال چکيب بير کنارا آتيبلار و هامي اونلارين ياخشي اولماديغيني بيلير... اگر سيز اونلارا ال قاتيب ياخشيلاشديرسانيز و يا هئچ اولماسا مقبول اولمالاري اوچون بير ايش گؤرسنيز، او قدر ده واخت ايتيرمزسينيز. ايندي سيز بير ايشي دؤور ائتديريرسينيز، اينسانلاري دؤور ائتديريرسينيز و بونو باشقا مشغوليتلرله ياناشي ايکينجي بير ايش کيمي گؤرورسونوز. اصلينده بو، تام رقابت خاراکتئرلي و ايقتيصادي عمليات قورولوشونا ماليک مشغوليتلرله ياناشي گؤرولن بير ايشدير " .
بيولوژي مئتافورا (دؤور و يا دؤوران) موعاصير مدنيتين ائکوسيستئميني دقيق خاراکتئريزه ائدير. يني تئکستله کونتئکست آراسيندا ضيديت اولدوغو يئرده حدسيز غئيري-ثابيتليک مؤوجود اولور. بو ائکوسيستئمده بيرينجي درجه لي اهميت کسب ائدن شئي تدقيقات، صنعت و تبليغات اينستيتوتلاري مسئله سي دير کي، " تئخنيکي تکرار ايستحصال " ساحه سينده اينفورماسييا توپلاماقدان اؤترو اونلارين سايي آرتير. بو اينستيتوتلار فاصيله سيز اولاراق ايستحصال ائديليب پايلاشديريلان مدني محصوللارين معناسيني اينکار ائتمه يه، اونا تاثير گؤسترمه يه و يا اونو محدودلاشديرماغا چاليشيرلار. بوندان اؤترو هاليوودون استودييا سيستئمي قزئتلردن، اعلانلاردان، رئکلامدان، اولدوزلار ياراتماقدان، موصاحيبه لردن، بيوقرافيک يازيلاردان، مطبوعات سؤودلشمه لريندن و اوسکار موکافاتيندان هر هانسي فيلمين تاماشاچيلارا تاثيريني هئچه ائنديرمکدن اؤترو فايدالانير. " يانليش شيفر آچيليشي " (بو ايصطيلاحي اومبئرتو ائکو ايشلتميشدير) عئينا سيرک حاققيندا دئديگيميز کيمي، اوخوجولارا فردي و قروپ حاليندا هاليوودون حياتا کئچيرديگي همين ايشي گؤرمک ايمکاني يارادير. پوست مودئرنيزم قئيد ائدير کي، معنا و مفهوم بير ماشينين تشککولونه خيدمت ائدير: ايستحصال، بؤلگو و ايستئهلاک هاميليقلا متنين معنا و مفهومونا تاثير گؤسترير و متني احاطه ائدن فورما اکثر حاللاردا اونو اؤزونه تابع ائدير. بئله بير شراييطده بوتون معنا و مفهوم تبليغاتين بير نؤوعونه چئوريلير.

تئلئويزيون

" بو دونيادا هر شئي بير کيتابدا سونا يئتمک اوچون مؤوجوددور "
مالارمه
" ادبيات نه ايدي؟ "
لئسلي فيدلئر
" بوتون شئيلر تئلئويزيون اولماق ايسته يير "
قرئقوري وولمئر

پوست مودئرنيزمي باشا دوشمک اوچون ان ياخشي يول بير جيناس اوزرينده دوشونمکدير: فرانسيزجا " پوستئ " - " تئلئويزيون " معناسيندادير. پوست مودئرنيزم دوغرودان دا پوست مودئرنيزمدير، يعني مودئرنيزمين تئلئويزيونلا قارشيلاشديغي زامان مئيدانا گلن بير شئي دير. بو سؤز اويونو بئله بير سوال دوغورا بيلر کي، نه اوچون من ادبي ائنسيکلوپئدييادا چاپ اولوناجاق مقاله ده حئکايه، شعير و پيئس لردن ميثال گتيرميرم. اونا گؤره کي، آمئريکاليلارين 99 فايزي نين ائوينده تئلئويزيون وار (سويودوجو و يا سو کمري مئسله سينده بو فايز آشاغيدير) و بو ائولرده گونده تقريبا 8 ساعات تئلئويزيونا باخماغا صرف اولونور (بو دا اکثر اينسانلارين ايش و يا يوخو ساعاتلاريندان چوخدور). بير واختلار ادبياتين وظيفه لريندن ساييلان حئکايه دانيشماق ايندي کينو و تئلئويزييانين ایختیارینا کئچيب. يازيچيلاردان بيري نين دئديگي کيمي، تئلئويزيون موعاصير حياتين بير قيسمي دئييل، " تئلئويزيون موعاصير حياتين اؤزودور " . گرک جورج ستاينئر ايله راضيلاشاق کي، " کيتاب (بيزيم تانيديغيميز شکيلده) يالنيز موعين اؤلکه لر و مدنيتلرده خوصوصي حاديثه اولوب، او دا آنجاق تاريخين نيسبتا محدود بير کسيگينده " .
اگر ماللارمه16 يوخاريدا وئريلميش سؤزلرينه اساسا، مودئرنيزمي کيتاب مؤوضولاري نين ان يوکسک نؤقطه سي حساب ائديرسه، پوست مودئرنيزم اوندان سونرا گلن شئي دير. بونا باخماياراق، باشقا بير مؤوقئعيه گؤره، پوست مودئرنيزم هم ده بير شئيين باشلانغيجيني گؤسترير، يعي بشر تاريخينده اينفورماسييا توپلانيشي، يئنيدن الده اولونماسي و موباديله سي طرزينه تاثير گؤسترن ايکينجي اساسي دييشيکليکلرين باشلانغيج آنيدير. پوست مودئرنيزم ائله بير آندير کي، يازي عنعنه سي اؤز يئريني ائلئکترون مئتودلارا وئرير، ائله بير زاماندير کي، تئلئويزيون، ماقنيتوفون(ظبط صوت) و کومپوتئر اوللر يازي نين، کيتابين و کيتابخانانين يئرينه يئتيرديگي وظيفه لري اؤز اوزرينه گؤتورور. آنجاق هله ليک بو دييشيک ليگين نتيجه لريني درک ائتميريک. بيز بيليريک کي، بشر تاريخينده ايلک اساسلي دييشيک ليک - شيفاهي نيطقدن يازييا کئچيد - اينسانين يادداشي، تخييولو و تفککورونده درين تبددولاتا təbəddülata سبب اولموشدور. يازيلي مدنيتده حتّی ساوادسيز آداملار دا تفککور طرزينه گؤره بوسبوتون شيفاهي مدنيته منسوب اينسانلاردان فرقله نيرلر.
"والتئر وونق" بو فيکيرده دير کي، ائلئکترون عصري " ايکينجي شيفاهي ليک " دؤورونه گتيريب چيخاراجاق و بو زامان اينسان ايدراکي يازيلي آبستراکسييالاردان چوخ، شيفاهي مدنيتلرده اولدوغو کيمي، حئکايه لره، تصويرلره و قهرمانلارا باغلي اولاجاق و همچنین پولئميکا گوجوندن چوخ، ائشيتمه و گؤرمه يه اساسلانان منطيقي دليل لردن ايستيفاده ائده جک. بوندان آلينان نتيجه کوتله نين مدني عنعنه لرينه او قدر ده زيان وورماياجاق. ميکي ماوس، ائلويس، " اولدوزلار موحاريبه سي " ، " بيتلز " - کيم (هئچ اولماسا،غرب ده) بو آدلاري خاطيرلامير؟ بو قاريشيق بازاردا تجروبي صنعتلر ائلئکترونيک تفککورون موختليف نؤولريني سيناقدان کئچيريب تئلئويزيونون سونسوز کادرلاري اوچون ايدراکي ائکويوالئنتلر تاپماغا چاليشميشلار.
حالبوکي پوست مودئرنيست رومانين گؤزله نيلمز کئچيده مئيلي، کيتابلارين کوميک شخصيتلري و مئلودرامين ستروکتورو آچيق-آشکار کوتلوي مدنيتدن قايناقلانير. ائلئکترون بير مودئلين ايره لي سوردويو اساس سوال بودور کي، دوشونجه تئلئويزيونون آرادان قالديرديغي مسافه اولمادان اساسا مومکون اولاجاقمي؟ هله ليک بو سوالا جاواب تاپا بيلميريک؛ " پوست مودئرن " ، يعني بيزيم ائلئکترون عصري نين باشلانغيجي اوچون سئچديگيميز آد چوخ يئني دير. بونا باخماياراق، اولا بيلر کي، دوشونجه نين (هئچ بير دييشيک ليک علامتي اولمادان) حاصيل اولاجاغينا شوبهه ائدک. اولا بيلر کي، تئلئويزيون عصرينده جيناس دوشونجه اوچون بير قليب اولسون، چونکي جيناس (دوشان، جويس، کئيج، دئريدا و لاکان17 اونو چوخ سئويرلر) تئلئويزيونون جانلانديرماديقلاريني يئنيدن ايستحصال ائدير. پوست مودئرنيزمده جيناس ايستيعاره نی تاماملايير، بيزيم بيلديگيميز مقاملار آراسيندا واسيطه اولور و بئلجه ائلئکترون تفککور اوچون يولو هامارلايير: موقاييسه يوخ، ايندوکسييا يوخ، يالنيز يول گؤسترمک!

قاييديش

" يوکسک صنعت ياراتماق عادتا چتين و اوزوجو بير ايشدير، آمما مودئرنيزمده يوکسک صنعتي آنلاماق ياراتماقدان دا چتيندير. يئني صنعت اثرلريندن حض آلماغا تاكيدلي جهد مؤوجود اولا بيلر و اصلينده هميشه مؤوجود اولور. آما بو، دايم کئيفيت استاندارتلاريني تهلوکه يه معروض قويور " .
کلئمئنت قرينبئرق
" سوال: بو، پوپ صنعتي نين حاققيندا بحث ائتديگي شئيين هاميسيديرمي؟
جاواب: بلي، او شئيين هاميسيدير، بوتون شئيلري سئومکدير! "
ائندي وارهول

پوست مودئرنيزمي باشا دوشمک اوچون ان ياخشي يول حض باره ده دوشونمکدير. "مانه نين"18 دؤوروندن باشلاياراق " يئني رومان " ین مئيدانا چيخماسينا قدر مودئرنيزمين کسکين ذؤوقو بو استاندارتلارلا موعين اولونور: بزک-دوزکسيز فونکسيوناليزم و حيسسلرين موداخيله ائتمه ديگي تصوير. آنجاق پراکتيکادا بو استاندارتلار تدريجا قرافيک رسسامليقدا، مئلوديک کومپوزيسييلاردا، تحکيه وی رومانلاردا، بيوقرافيک ليريکادا کنارا قويولور. سولچو مودئرنيزم هميشه بو شوبهه يه دوشوردو کي، حض ايدئولوژي بير خطي ايزله يير: اودور کي، فلوبئرين ايشلتديگي مئتافورادا آسانليقلا حض دوغوران عونصورلر کنارا آتيلماليدير. مودئرنيزمين باشقا بير قولو تاماميله فرقلي بير يول سئچيب، خالق کوتله لري نين ذؤوقونو آشاغي ساياراق، حضين آسان آلينماسيندان مودافيعه اوچون گوجدن ايستيفاده ائتمه يه باشلادي. بو باخيشين ان چيلپاق شکيلده ايفاده سي مالارمئيه مخصوص دور.
" زامان - جيدي زاماندير، اينسانلار هاميسي ساوادلي دير، هر يئرده بؤيوک عنعنه لر اؤيره نيلير. اؤزونوزه تسللي وئرين: تنزول وارسا دا، اخلاقدادير، صنعتده يوخ! عئيني زاماندا چاليشين کي، قووونيز سيزين اينسانلاري ريققته گتيرن قروتئسکواري بير شئيه، موزدلا دولانان بير شاعيره چئوريلمنيزه صرف اولونماسين. اينسانلار قويون اخلاقي اثرلر اوخوسونلار، آما آللاه خاطيرينه، بيزيم شعيرلري اونلارا وئرمه یین کي، غارت ائتسينلر. آه، ائي شاعيرلر! سيزينله هميشه فخر ائديبلر، آما ايندي سيز بوتون زامانلاردا اولدوغوندان داها چوخ آلچالديلميش و تحقير ائديلميسينيز ."
عئيني زاماندا " حض" سؤزو سئنزورادان کئچيريلميش هر بير ايصطيلاح کيمي دايم مودئرنيزم، حتّی ايفراط مودئرنيزم اوزرينه کؤلگه سالميش و چوخ واخت رسمي شعيرله پروفئسسيونال پوئزييانين قارشيلاشماسيندا دييشکن خاراکتئر داشيميشدير. مالارمه اؤزو اؤز اوصوللارينا ايستئهزا ايله ياناشيردي: مثلا، ناشيرلردن بيرينه ايشيني تحويل وئرمکدن بويون قاچيريب دئييردي: " هئچ اولماسا بير آز دؤز، اونا بير قدر موبهم ليک و دولاشيقليق علاوه ائديم " . برئخت بو جريانين کئچيد نؤقطه سي اولموشدور. او، 1926-جي ايلده مودئرنيست بير صنعتکار کيمي دئييردي: " منيم مقصديم تام کلاسسيک، سويوق، روحسوز و سون درجه راسيونال بير اوسلوبدان ايستيفاده ائتمکدير. من معنوي قوووه الده ائتمک ايسته ين ازيلميش اينسانلار اوچون هئچ نه يازميرام " . 22 ايل سونرا او، باخيشلاريني دييشديريب يازيردي: " لاپ اولدن تئاترين وظيفه سي خالقي اَيلنديرمک اولوب، ديگر صنعتلر ده عئينا بو ايشي گؤروبلر. بو سببدن تئاتر هميشه خوصوصي مؤحتشم ليک و عظمته ماليک اولوب. تئاترين گولوش و اَيلنديرمه دن ساوايي باشقا بير پاسپورتا احتيياجي يوخدور، آما موطلق بونا ماليک اولماليدير " .
البتته، چوخ کئچمه دن برئخت قئيد ائديردي کي، مودئرنيزم خاليص حض مئيدانيندان چيخميش و باجارديقجا اوندان اوزاقلاشميشدير و ايندي آوانقارد آدرئساتلاري نين نظرينده اينساني ديکسينديرن شئي لر اصلينده ظريف ليک و گؤزلليک دير. گؤرونور، پوست مودئرنيزمين قرافيک رسسامليغا، ثابيت تحکييه ستروکتورونا، داها ساده موسيقي ياراديجيليغينا قاييديشي مودئرنيزمين هر شئيي هر طرفدن گؤسترمه سي خوصوصيتيندن بئزمه نتيجه سينده باش وئرميشدير. مودئرنيزم چوخ جيدي خوصوصيتلرله ياناشي، رولان بارتين19 دا تئز-تئز قئيد ائتديگي کيمي، " بيابيرچي سئنتيمئنتاليزم " مئيدانا گتيرميشدير.
موطلق ائکسپرئسسيونيزمدن توتموش پوپ صنعتينه قدر، روب قرييئدئن بورخئسه، جاز موسيقيسيندن روک-ن-روللا قدر پوست مودئرنيزمه کئچيد هر شئيين اؤز اصلينه ساده قاييديشيني گؤسترير. البتته، بو دييشيکليکده هر هانسي مدني ذؤوقون نتيجه لريني آختارماق ساده لوح لوک اولاردي. عئيني زاماندا فرئيدين تئرمينولوگيياسي ايله دئسک، بو دييشيکليک اصلينده مودئرنيزم طرفيندن سيخيشديريلميش شئي لرين - کوتلوي مدنيتين و کوتله ذؤوقونون قاييديشيدير (مثال اوچون، جيزگي فيلملري، سوپ کونسئروي، دئتئکتيولر، علمي-فانتاستيک رومانلار، مئلودييالار، ريتم و موسيقي). فرئيدين پروقنوزلاشديرديغي کيمي، بو قاييديش اؤزونو بير نؤوع اساس سيخيشديريلما خطلری بويونجا آچيليش کيمي گؤستردي. ايجتيماعي حساس لیق (پوست مودئرنيزم بونا حدسيز اهميت وئرير) اوللر سياسي و يا ائستئتيک مولاحيظه لره گؤره سئنزورادان کئچيريلن شئي لردن حض آلماق واسيطه سي اولدو: " ان ياخشي استاندارتلار " آ اساسا " پيس " ساييلان شئي لر " ياخشي " يا چئوريلديلر.

هيبريدلر

" کئچميشده هميشه رومان اولماييب، گله جک ده ده هميشه اولماياجاق؛ ائله جه ده فاجيعه ، بؤيوک ائپوسلار، موختليف تنقيد اوصوللاري، ترجومه، حتّی ادبي پلاگيات و ادبياتا دخلي اولمايان جيزما-قارالار. آما بونلارين هاميسي فلسفه ايله بيرليکده عربلرين و چين لي لرين ادبي ياراديجيليغيندا خوصوصي يئر توتمودور. مانيفئست هميشه قييمتلي ادبي فورما ساييلميش و گئنيش ادبيات عالمينده آنتیک سجيييه کسب ائتميشدير. بوتون بونلار سيزي بو دوشونجه يه آليشديرماقدان اؤترودور کي، بيز ادبي ژانرلارين يئني دن قورولماسي پروسئسينده ییک؛ بو، ائله بير اريمه و قاريشما پروسئسيدير کي، اونون گئديشينده موخاليف جبهه نين (اووللر اونلار حاققيندا دوشونوردوک) بير چوخ عونصورلري اؤز قوووه سيني ايتيره جکدير " .
والتئر بئنيامين
" آيدين و آشکار اولان شئي بودور کي، بارت و دئريدا اثرلري طلبه لر طرفيندن اوخونان تنقيدچي لر دئييل، يازيچي لاردير " .
روزالين کراوسس

پوست مودئرنيزمي باشا دوشمک اوچون ان ياخشي يول جوليان بارنسين " فلوبئرين توتوقوشوسو " و رولان بارتين " س/ز " اثرلري اوزرينده دوشونمکدير. " فلوبئرين توتوقوشوسو " بير رومان کيمي تانينير و بو گون ان چوخ ساتيلان کيتابلاردان ساييلير. اثرين مضمونو جئفري برايتوئيت آدلي بير نفرين فلوبئرله موناسيبتلري باره ده خيالي صؤحبتلريندن عيبارتدير. آما کيتابين اساس مرامي اينجه موتيولردن قاچماسيندا گيزلنميشدير. برايتوئيتين جينس توتوقوشو تاپماق اوچون آپارديغي آختاريشلار باره ده حئکايتي ماراقلي و ييغجام دير. همچنین تام بير مهارتله بيوقرافيک و تنقيدي بير آتموسفئره داخيل ائديلميشدير؛ بئله کي، موختليف فورمالاري بير-بيري ايله اويغونلاشديرميشدير: حاديثه لرين نؤوبه لشن و بير نئچه پلاندا تصويري (فلوبئرين حياتيندان بير ياخشي، بير پيس حاديثه و بير حاديثه ده فلوبئرين اؤز ديليندن)، فلوبئرين زوولوژي مئتافورالاري نين موفصل توپلوسو (بونلار اکثرا فورمالارا عاييددير)، فلوبئرله اطرافينداکيلارين علاقه سي نين 11 نؤوع (فلوبئرين اونلاردان زهله سي گئديردي، آما اونلارلا علاقه ساخلاييردي)، فلوبئرين فيکيرلري نين بير لوغتي (فلوبئر آداملاردان چييرينيردي)، تقليدي بير تئست و بير چوخ باشقا شئيلر.
" س/ز " تنقيد ساحه سينده بير اثر کيمي تانينير و ان چوخ ساتيلان اونيوئرسيتئت کيتابلارينداندير. بو اثر بالزاکين " ساررازين " حئکايه سي نين سطيربه سطير آراشديريلماسيندان عيبارتدير: کيتابين اساس مرامي بو خوصوصيتلرده آشکارلانير: " نيطقين سيستئم سيزليگي " ، لاکونيکليک، نؤمرله مه، موختليف باشليقلي آيري-آيري فصيللر ( " متنين مورکب ليکلري " فصلينده بونون جيدي ليگي بير نئچه فانتاستيک عونصورله پوزولور) و خوصوصا " ساررازين " نين ادبي معناسيندان دوغان " باشقا حئکايه لر " بؤلومو و ائله جه ده اوخوجونو تخييوله وارماغا تحريک ائدن جهتلر. بالزاکين قهرماني خوشاگلمز بير آندا گليب چيخير: يئني جه اؤز معشوقه سي ايله گؤروش باره ده وعده لشن قهرمان ياد بير آداملا قارشيلاشير و او، قهرماني يولدا گؤزله ين اؤلدوروجو تهلوکه لردن خبردار ائدير. آنجاق قهرمان يوبانير و بارت " حئکايه نين جاذيبه سي " آدلانان فصيلده تکليف ائدير کي، ساررازين باش وئره جک حاديثه يه ديقت وئريب اورادان اوزاقلاشماليدير.
" س/ز " اثري نين حتّی تحليلي حيصه لري ده تنقيدي اوسلوبدان اوزاقلاشير و بو، او زامان داها قاباريق گؤرونور کي، آچيق-آشکار عادت اولونمايان طرزده پونکتواسييا ائديلير (مثلا، روم و عرب رقملري، ايختيصارلار، اولدوزلار، بؤيوک حرفلر) و اوندا موختليف مئتافورالار ايشله ديلير (متن " قايتاندير " ، " شبکه دير " ، " تئلئفون قووشاغيدير " ، " موقاويله دير " ، " موسيقي پارچاسيدير " ).
" فلوبئرين توتوقوشوسو " حئکايتي دييشديريليب ايضاح ائديلسه و " س/ز " اثرينه بديعي تخييول قارشيسا، اونلار اؤز بوتؤولوک و نيظاميني ايتيررلر.
بو کيتابلاردا و عوموما پوست مودئرنيزمده تهلوکه يه معروض قالان شئي تثبيت لنميش بؤلگودور کي، ايلک دفعه پلاتون طرفيندن قئيد اولونوب: علم و ايدراک اوچون ضروري اولان کشف لر و پولئميکالار بی طرف صنعته قاريشماماليدير. اونا گؤره کي، بيرينجيده قايدا، قانون، سبب و ثوبوت ايشله نيرسه، ايکينجي يالنيز اؤزونه خاص ايکينجي درجه لي خوصوصيتلردن: تحکييه، تخييول، مجازلار و تصويرچيليکدن بهره له نير. پوست مودئرنيزم بو ايکي اوصولون قاريشيغيني يارادير: ائستئتيک تفککور و ايدراکي صنعت. مئيدانا چيخان هيبريد متن اؤزونده همين ايلکين مدني پرينسيپي احتيوا ائدير و يالنيز پوست مودئرنيزم اونو کشف ائدن اثر کيمي قبول ائده رک دئيير: " هر بير حاديثه نين معناسي بوتونلوکله اونا وئريلن شرحلردن آسيليدير " .
هيبريد متن ياراديجيليغينا مئيل هم صنعتکارا، هم ده تنقيدچي يه خاص دير. اييرمينجي عصرين اوللرينده دوشان دئميشدي: " من ايسته ييرديم کي، بير داها رسسامليغي شعور و دوشونجه نين خيدمتينه وئريم " . ديگر طرفدن متندن حض آلماق ايسته گي، صنعتين حيسس و ائهتيراسي دا مؤوجوددور. دئريدانين 108 صحيفه ليک مقاله سي نين ايکينجي صحيفه سينده بئله يازيليب: " بيز اينديجه هر شئيي دئديگيميزدن، اگر يئنه يازماغا داوام ائتسک، اوخوجو بيزيمله يول گئتمه لي اولاجاق: زور و حيله ايشله ديب مطلبي حدسيز درجه ده اوزاتساق دا، بوندان سونرا آزاجيق يازساق دا " .
بو ايشاره پوست مودئرنيزمين تصنيفاتا گلمه يه ن متنلريني مئيدانا چيخارميشدير: بورخئسين " لابيرينت " ي، کالوينونون " اگر بير قيش گئجه سي بير موسافير… " ، دئريدانين " زنگ " ي، رولان بارتين " بير عاشيقين سؤيله مي " و " رولان بارت " اثرلري، لئوي-ستروسسون20 " غمگين تروپيکلر " اثري، قودارين21 فيلملري، کئيجين يازيلاري، سيبئربئرقين " بيزيم هيتلئر " اثري، لاکانين موهازيره لري. بوتون بونلار مجموع حالدا مودئرنيزمين آرادان قالخماسينا گتيريب چيخاران آچيق علئيه دارلاري سيراسيندا دايانيرلار. " دئکونستروکسييا " ، " سوقوط " و " چورومه " کيمي ايصطيلاحلار پوستمودئرنيزمين مودئرنيزمه دوشمن موناسيبتيني گؤسترير. پوست مودئرنيزم اؤزونون ان ياخشي تظاهورونده يئني اولدوز آختاران بير مدنيتين روحودور، اينسانين وضعيتي باره ده دوشونمک و يازماغين يئني بير يولودور. بو يول رومان و مقاله يه دوغرو گئدير و يقين کي، اونلاري بيرلشديرمکله اؤز مقصديقنه نايل اولاجاقدير.

ايدئال اثر

" ايري کيتابلار يازماق اوزوجو بوش بوغازليق و باش آغريسيندان باشقا بير شئي دئييل. مثلا، بير نئچه دقيقه عرضينده شيفاهي شکيلده و بوتونلوکله شرح اولونا بيرله جک بير مؤوضوع دان 500 صحيفه يازيرلار. هر هانسي بير اثر مئيدانا گتيرمکدن اؤترو ان ياخشي يول بودور کي، بئله کيتابلارين اوللر يازيلديغي و ايندي اونلار حاققيندا يالنيز بير خولاصه و شرح يازماغين ضروريليگي تصوورو ياراداسان. کارلئيل22 " يئني دن تيکيلميش پارچا " و باتلئر23 " گؤزل بئهيشت " اثرينده محض همين ايشي گؤرموشلر. بو اثرلرين يئگانه نؤقصاني اودور کي، تام کيتاب ساييلميرلار. داها اساسلي اولماسي اوچون، يئرسيز اولماسي اوچون، داها چوخ تنبلليک ائده بيلمیيم اوچون من خيالي کيتابلار باره ده قئيدلر يازماغا اوستونلوک وئريرم " .
خورخه لويس بورخئس

پوست مودئرنيزمي باشا دوشمک اوچون ان ياخشي يول والتئر بئنيامي نين هئچ واخت يازماديغي کيتاب باره ده دوشونمکدير. بئنيامي نين اون دوققوز-جی عصرين اورتالارينداکي پاريسي اؤيرنمک اوچون ايره لي سوردويو لاييحه ( " پاريس پاسساژلاري " نين تئزيسلري) موعاصير دوشونجه نين دوغوردوغو ان مشهور ايدئيالاردان بيرينه چئوريلدي. او، کينونون مونتاژ تئخنيکاسي نين و سوررئاليزمين جزئی شئي لره ايفراط ديقتي نين تاثيري آلتيندا ائله بير کيتاب يازماق ايسته ييردي کي، بوسبوتون سيتاتلاردان عيبارت اولسون: بودلئرين شعيرلري، فوتولار، حقيقي خبرلر، شکيللي معلوماتلار، قزئت يازيلاري، تاريخي سندلر و رومان پارچالاري. او ايسته ييردي کي، اؤزوندن بونلارا مومکون قدر آز شئي علاوه ائتسين؛ يالنيز فوتولار اوچون بير-ايکي کلمه و سيتاتلار باره ده بير نئچه جومله. او، بير ژورنالدا بو ايشي بئله سجيييه لنديريردي: " بو ايشين ماهيتي ادبي مونتاژدير. بير شئي دئمه يه احتيياج يوخدور. يالنيز گؤسترمک ايسته ييرم " .
بئنيامين رمزي تصويرلرين (ايستر ويزوال اولسون، ايستر يازيلي) تحليل قوووه سينه اينانماديغيندان، هر شئيين مؤوجودلوغو اونون سئچيميندن و اونلاري ترتيب طرزيندن آسيلي ايدي. ميثال اوچون: دؤنه-دؤنه تاريخي فاتاليزمي اينکار ائدن پاريس اينقيلابي حرکاتلاريندان بحث ائدرکن، بئنيامين بئله بير فاکتي موشاهيده ائتدي کي، بيرينجي توققوشما گئجه سينده (1830-جو ايل اينقيلابيندا) پاريسين موختليف رايونلارينداکي قولله لرين ساعاتلاري عئيني واختلا ايشله مه يه باشلاميشلار. او يازيردي: " تاريخ حئکايتلرده يوخ، تصويرلرده (شکیللرده) اؤزونو بوروزه وئرير " . و بير ده اونلارين گؤستريلن عالمي آنلاشيقلي ائده جک طرزده ياناشي قويولماسيندا. او، اؤز قئيدلرينده بير يازيچيدان آشاغيداکي سيتاتي گتيرير:
" کئچميش (تاريخ) ادبي متنلرده اؤز تصويرلريني قويموشدور و بو تصويرلر حسساس فوتو کاغيذلاريندا ايشيق پاريلتيسي نين آشکارا چيخارديغي شکيللرله موقاييسه اولونا بيلر. يالنيز گله جک بو شکيللري دقيق آشکار ائتمک قودرتينه ماليکدير " .
دؤرد جهت " پاريس پاسساژلاري " نين تئزيسلري نين تام پوست مودئرنيست بير اثر اولماسيني ثوبوت ائدير:
1. بئنيامين اون دوققوزونجو عصرين اورتالارينداکي پاريسي سئچمکله پوست مودئرنيزمين مئيدانا گلديگي زامان و مکاني موعينلشديرميشدير. کوتلوي ايستئهلاک مدنيتي پاريس پاسساژلاريندان باشلانير. اينگيلتره اؤز صنایع محصوللاريني تکميللشديرديگي زامان، فرانسا صنایع لشمه دن سونراکي تيجارته باشلاميشدي و اؤز يئني ليک لريني تطبیق ائديردي: بؤيوک و چوخ مرتبه لي اونيوئرماقلار، ايقتيصادي قزئتلر، فوتوقرافييا. تکجه بو شراييط مودئرنيزمي - ذؤوقلرين دئموکراتيک لشمه سينه عصبي دوشمن چي ليکدن قايناقلانان سرت بير حرکاتي عوضلنديرمک اوچون کيفايت ايدي. عئينيله يالنيز بئله بير حرکات (يوخاريدا گؤستريلديگي کيمي) پوست مودئرنيزمين - کوتلوي مدنيتله و تئخنيکي تکرار ايستحصاللا برقرار اولان چئويک بير جريانيني ياييلماسينا سبب اولا بيلردي.
2. بئنيامين بوتون مدني سويييه لردن موختليف ماتئرياللارين سئچيميني تکليف ائتمکله، آچيق-آشکار مودئرنيزمين يوکسک مدنيته موطلق اينامي نين علئیهینه موباريزه يه قالخدي. او سؤز وئردي: " هئچ بير ديرلي شئيي اوغورلاماياجاغام و اؤزومو ايفاده لري ائيهاملي طرزده دييشديرمه يه لاييق بيلميرم. يالنيز ديرسيز و خيردا شئيلر! " بئنيامين پوست مودرئنيست دونياگؤروشه خاص بئله بير جهتي قاباقجادان سؤيله يير کي، موعين مدنيتين تصوورلري واسيطه سيله علم و بيلييه يئتيشمک يولوندا قبول اولونموش باخيشلار همين مدنيتين دوشونجه و آنلاييشلاريني تشکيل ائدير.
3. بئنيامين اؤزونو پرينسيپلرين موعينلشديريلمه سي، مؤوجود و حاضير اثرله محدودلاشديرديغيندان فعاليتيني يالنيز تکرار جانلانديرما و اويغونلاشديرما اساسيندا حياتا کئچيره بيلدي. سوررئاليزمه گوجلو رغبت بسله ين و آراقونون " پاريس کندليسي " نين تاثيري آلتيندا اولان بئنيامين صنعت رئالليقلارينا آرخا چئويره بيلمزدي. بئنيامي نين ياراتديغي شئي هيبريد بير متن ايدي کي، آدورنو24 اونو " تام بير فانتازييا " آدلانديرميشدي.
4. کيتاب هئچ واخت يازيلمادي. اودور کي، بيز اونو خياليميزدا جانلانديرماقدا و حاققيندا فيکير سؤيله مکده سربست ايک…

قئيدلر:
1. " پوست " اينگيليسجه " سونرا " معناسيني وئرير.
2. پرويتت-ايگوئ.
3. آندي وارهول - 1930-جو ايلده دوغولموش آمئريکا صنعتچيسي. کينورئژيسسورلوق دا ائتميشدير.
4. جامپبئلل سووپ جانس – آندي وارهولون مشهور رسم اثري. بورادا ايري بير کونسئرو قوتوسو چکيلميشدير.
5. توين بي آرنولد جوزئف (1889-1975) - اينگيليس تاريخ چيسي، ديپلوماتي، سوسيولوق و فيلوسوفو. " تاريخين تدقيقي " آدلي 12 جيلدليک اثرين مؤلليفي کيمي مشهوردور.
6 و 7. موعاصير آمئريکا شاعيرلري.
8. رئاديمادئ
9. بودلئر شارل (1821-1867) - فرانسيز شاعيري، دئکادئنتليگين باني لريندن بيري.
10. بئککئت ساموئل - ميلليتجه ايرلاند اولان موعاصير فرانسا يازيچيسي، شاعيري و دراماتورقو. 1969-جو ايلده نوبئل موکافاتي لااوراتي اولموشدور. مودئرنيزمين گؤرکملي نوماينده لريندن بيريدير.
11. ايوئس - آمئريکا بسته کاري (1954-جو ايلده وفات ائتميشدير). موسيقيده غئيري-عادي ريتملر ايشلتمه سي ايله مشهوردور.
12. مود - 60-جي ايللرده اينگيليس گنجلري نين دبده اولان پالتارلار گئييب موتوسيکل مينن بير دسته سي.
13. برئخت بئرتولت (1898-1956) - آلمان يازيچيسي و تئاتر خاديمي. " ائپيک تئاتر " نظريييه سي نين ياراديجي سيدير.
14. بئنيامين والتئر (1892-1940) - آلمان فيلوسوفو، ياراديجيليغيندا اينجه صنعت و عوموما مدنيتين بديعي تظاهورلري مسله سي مرکزي يئر توتور، سوسيولوژي و پسيخولوژي تحليل چولغاشير. غرب فلسفي-ائستئتيک فيکرينه اونون تاثيري ايل به ايل آرتير، بونونلا بئله ياراديجيليغي کيفايت قدر اؤيره نيلمه ميشدير.
15. دئرريدا ژاک - 1930-جو ايلده دوغولموش فرانسيز فيلوسوفو، پوستستروکتوراليزمين ان پارلاق نوماينده لريندن بيري. سوربوننادا درس دئميش، بين الخالق فلسفه کوللئجي نين ياراديجيلاريندان بيري اولموشدور. موعاصير آمئريکا ادبيات شوناسليغينا جيدي تاثير گؤسترميشدير. 2004-جو ايلده وفات ائديب.
16. ماللارمه استئفان (1842-1896) - فرانسيز شاعيري، سيمووليزمين گؤرکملي نوماينده سي و نظريييه چيسي.
17. لاکان ژاک (1901-1981) - فرانسيز حکيمي و فيلوسوفو، " ستروکتور پسيخواناليزين " گؤرکملي نوماينده سي. پاريس فرئيديزم مکتبي نين بانيسي و باشچيسي (1964-1980). اساس مقصدي " فرئيده قاييديش " اولموشدور. " متنلر " ، " پسيخواناليزده نيطق و ديلين فونکسيياسي و ساحه سي " کيمي باشليجا اثرلري ايله تانينير.
18. مانه ائدوارد (1832-1883) - گؤرکملي فرانسيز رسسامي. ايمپرئسسيونيزمين فورمالاشماسينا و اينکيشاف ايستيقامتلري نين موعين لشمه سينه مهم تاثيري اولموشدور.
19. بارت رولان (1915-1980) - فرانسيز ادبيات شوناسي، ستروکتوراليزمين ان گؤرکملي نوماينده لريندن بيري.
20. لئوي-ستروسس کلود - موعاصير فرانسيز ائتنولوقو و فيلوسوفو، ستروکتور آنتروپولوگييا نظريييه سي نين بانيسي، " کوللئژ دئ فرانس " ين پروفئسسورو. باشليجا اثرلري " ستروکتور آنتروپولوگييا " و " ميفولوگييا " دير. (4 جيلدد).
21. قودار ژان لوک - 1930-جو ايلده دوغولموش فرانسيز کينورئژيسسورو و سسئناريستي. فرانسا کينوسوندا " يئني آخين " جرياني نين باشليجا نوماينده لريندن بيريدير.
22. توماس کارلئيل (1881-1975) - شوتلاندييا تاريخ چيسي. گؤستريلن کيتابي فلسفه يه عاييددير.
23. ساموئل باتلئر (1902-1935) - اينگيليس ساتيريکي.
24. آدورنو تئودور (1903-1969) - آلمان فيلوسوفو، موسيقي تنقيدچيسي، فرانکفورت مکتبي نين اساس نوماينده لريندن بيري. " يئني موسيقي نين فلسفه سي " ، " نئقاتيو ديالئکتيکا " کيمي اثرلرين مؤلليفيدير.


داوامی
بؤلمه:

مسيح آقا محمدي. فضولي ديلي نين سيرري

كؤچورن : همت شهبازي

فضولي حاققيندا بيزده عنعنه وي اولاراق، چتين آنلاشيلان، مرکب، عئيني زاماندا سيرلي، معمالي بير شاعير تصوورو فورمالاشيب. و بو تصوور ايلک نؤوبه ده اونون پوئتيک ديلي و بديعي اوسلوبو ايله علاقه داردير. تأسوف کي، ايندييه دک فضولي ديلي نين ماهيتي و خاراکتئري، اونون اؤزونه مخصوص لوغونو شرطلنديرن عاميللر سيستئملي شرحيني تاپماميشدير. حال بو کي شاعيرين ياراديجيليغيندا بو ايشه يارديمچي اولا بيله جک کيفايت قدر ماتئريال واردير. ائله گؤتورک، آشاغيداکي مشهور قطعه ني:

اول سببدن فارسي لفظي ايله چوخدور نظم کيم،
نظمِ نازيک تورک لفظي ايله ايکن دوشوار اولور.
لهجه يي تورکي قبول ِ نظم ِترکيب ائتمه ييب،
اکثرن الفاظِ نامربوطو ناهموار اولور.
منده تؤفيق اولسا بو دوشواري آسان ائيله رم،
نوبهار اولغاج تيکندن برگ ِ گول اظهار اولور.

شاعير بديعي ياراديجيليقدا قارشيسينا قويدوغو ادبي-ائستئتيک مقصدلري داها بوندان آيدين ايفاده ائده بيلمزدي. بورادا ايکي جهت ديققتي چکير. اولا، فضولي تورک ديلينده، عوموميتله، نظم يوخ، "نظم ِ نازيک"، يعني اينجه، يوکسک پوئزييا ياراتماقدان صؤحبت آچير، بونون چتين ليک لري نين مؤوجودلوغونو و اونلاري آرادان قالديراجاغيني بيان ائدير. ايکينجيسي، شاعير تورک شعريني فارس پوئزيياسي (داها دوغروسو، فارس ديلينده يارانميش پوئزييا) ايله مقايسه ائدير. و باشا دوشمک چتين دئييل کي، فضولي تورک غزليني بديعي-ائستئتيک کئيفيتجه فارس ديللي غزل سوييه سينه قالديرماق ادعاسيندا بولونور.

مسئله ني بير قدر آچيقلاياق. بوتون اورتا عصرلر بويونجا فارس ديللي شعر تورک پوئزيياسي اوچون باشليجا تاثير و زنگينلشمه منبعي اولموشدور. ديگر طرفدن، فضوليدن تخمينن ايکي عصر اول فارس ديللي غزل حافظ -ين سيماسيندا اؤز ائستئتيک کانونونو بوتونلوکله رئاللاشديرميش، اونيوئرسال ماهيت کسب ائتميشدي. فضولي عئيني ايشي تورک ديللي غزلده گؤردو. يعني:
الف) اورتا عصر شعريميزين عنعنه وي اوبراز و موتيولري فضولي غزل لرينده ماکسيموم بديعي حليني تاپدي؛
ب) کلاسيک غزلين بوتون کومپوزيسييا تيپ لري، پوئتيک نيطقين اساس واحيدي اولان بئيتين بوتون قورولما اوصول لاري تورک ديللي شعر پراکتيکاسينا داخيل ائديلدي؛
ج) تورک ديللي غزل عروضون بوتون اساس بحرلرينده، اونلارين نؤع و واريانت لاريندا سيناقدان کئچيريلدي؛
د) عرب-فارس اليفباسي نين، دئمک اولار کي، بوتون حرفلري ايله بيتَن نؤع لردن اولان قافيه لرله غزل لر يازيلدي.
بئله ليكله، فضولي آنا ديللي شعريميز اوچون اوندان اول و سونرا گؤرونمه ميش بير ادبي هنر گؤستردي.
فضولي ديلي نين خاراکتئريک خوصوصيتلري محض قئيد اولونان جهتلرله معين لشير و اونون مرکب لييي بير ياندان عومومن غزل لرين پوئتيک سئمانتيکاسيندان، ديگر طرفدن، عرب-فارس سؤزلريندن گئنيش ايستيفاده دن ايره لي گلير. سونونجو فضولي اوچون اهميتلي مسله ايدي: عرب-فارس سؤزلري تورک ديللي شعر کونتئکستينده داها يوکسک پوئتيک ديرلي لييه، داها چوخ ائستئتيک اينفورماسييايا ماليک ايدي. ديگر طرفدن، بو، تورک "الفاظي نين" (سؤزلرينين) " ناهامارليغيني" آرادان قالديرماق، عروضون دورلو بحرلريني تورک پوئتيک پراکتيکاسينا جلب ائتمک اوچون موهوم واسيطه ايدي.
اصلينده فضولي غزل لري لئکسيک ترکيبينه گؤره چوخ دا مرکب دئييل. و اگر فضولي لوغتي حاضيرلانارسا (تاسوف کي، بو واجيب ايش ايندييه دک گؤرولمه ييب)، اونون ايشلتدييي عرب-فارس سؤزلري نين او زامانکي ادبي ديل اوچون سجييه وي و ايشلک اولدوغونو، اکثريت اعتباريله سونرالار ديليميزده وطنداشليق حقوقو قازانميش لئکسيک واحيدلردن عيبارت اولدوغونو گؤره ريک. مرکب ليک ايسه سؤزلرين سئمانتيک باغليليغيندا، اوزاق آنلاييشلارين بيرلشديريلمه سينده دير.
دئمه لي، فضولي ديلي نين خوصوصيتلري اونون سؤز اوزه رينده شعورلو ايشي نين نتيجه سيدير. بو ايشين هانسي آختاريشلارلا (و عذابلارلا) مشايعت اولوندوغونو تصوور ائتمک اوچون شاعيرين فارس ديواني نين ديباچه سينده کي آشاغيداکي سؤزلري يادا سالماق يئرينه دوشر: "غريبه حالدير، دئييلميش سؤزو اول لر دئييلديينه گؤره، دئييلمه ميش سؤزو ايسه اوللر دئييلمه ديينه گؤره ايشلتمک اولمور". يئنه همين ديباچه ده اصلينده پوئتيک ديلين اوبرازلي ليق درجه سي مسئله سينه توخوناراق، يازير:

معنادا رمز اولارسا، معما کلامدا
طاليب او شعره بيل، علمايي-زمانه دير.
ديلبرلرين تفککوره يوخ تابي، اونلارين
سئوديکلري فقط غزل ِ عاشيقانه دير.(1)

يئري گلميشکن، شاعيرين "تفکكوره تابي اولمايان ديلبرلر" اوچون نظرده توتولموش فارس ديواني تورک ديواني ايله مقايسه ده ديل باخيميندان چوخ ساده دير. چونکي بورادا فضولي تورک ديوانيندا ايزله دييي مقصدي قارشييا قويموردو. (2)
فضولي، بئله دئمک مومکونسه، سؤزله ايشله ين شاعيردير؛ او، ياراديجيليقدا ايدئيا، فيکير آردينجا يوخ، ديلين استيخيياسي آردينجا گئتميشدير. بير چوخ شاعيرلردن فرقلي اولاراق، اونون پوئزياسي هر هانسي ديني-فلسفي و ايدئولوژي سيستئمين ايفاده سينه خيدمت ائتمير. بو معنادا، فضولي پوئزياسي – «خاليص پوئزيا»دير. بؤيوک م.ف.آخوندووون فضوليني شاعير يوخ، "ناظيم ِ اوستاد" سايماسي نين سببي ده، گؤرونور، بوندادير. بئله کي، ميرزه فتحعلي نين چيخيش ائتدييي فورما-مضمون ديخوتوميياسي فضولي نين آدئکوات درکينه و شرحينه ايمکان وئرميردي. مسئله بوراسيندادير کي، فضولي غزلي نين اؤزو، هاراداسا، فورمادير و بورادا غريبه هئچ نه يوخدور. ليريک نؤعون ان موهوم قانونا اويغونلوقلاريندان بيري مضمونون فورمايا دايمي چئوريلمه سيندن عيبارتدير: اول لر صيرف مضمون کيمي چيخيش ائدن شئي سونرالار تئماتيک ائلئمئنته، تصوير مومئنتينه چئوريلير. بو باخيمدان صوفیزمين اؤزو ده، مثلا، نسيمي دن فرقلي اولاراق، فضولي اوچون پوئتيک دونيا دويومون ايفاده فورماسيدير. اودور کي، ايندييه قدر فضولي و صوفيزم پروبلئمي حل اولونماميش قالير. حتّتا شاعيري صوفی سايانلار دا اونون تصووفون هانسي جريانينا منسوب اولدوغونو معين ائده بيلميرلر: نسيمي حروفي دير، بس فضولي؟!
فيکريميزجه، فضولي يه عاليم و يا فيلوسوف مناسيبتي (بيزده بو مناسيبت چوخ گئنيش ياييليب) شاعيرين بديعي ايرثيني آنلاماق باخيميندان بير شئي وئرمير. دوغرودور، فضولي زنگين علمي معلوماتا، گئنيش ائروديسييايا ماليک ايدي. لاکين بير چوخ کلاسيک لردن فرقلي اولاراق، او، بو بيليک لردن شعري بَزمک واسيطه سي کيمي ايستيفاده ائتميردي.
بئله ليکله، فضولي نه عاليمدير، نه فيلوسوف؛ او، سؤزون حقيقي معناسيندا شاعيردير! اونون پوئزياسي دونياگؤروشونون دئييل، دونيا دويومونون ايفاده سينه خيدمت ائدير. شاعيرين يوکسک درجه ده اوبرازلي ديلي نين و پوئتيک اوسلوبونون خوصوصيتلري ده دونيادويومو ايله ديکته اولونور. محض بونا گؤره ده فضولي پوئزياسي نين شرحي ايلک نؤوبه ده لينقويستيک شرح اولماليدير، چونکي لينقويستيک (داها دوغروسو، لينقووپوئتيک) تحليل بديعي اثري "خاريجي شراييطين ديل ائکويوالئنتي کيمي دئييل، سؤزلر آراسيندا قارشيليقلي علاقه و آسيلي ليق لاري، کونفئليکت لري معين لشديرن ايممانئنت قانونلارين ايشاره سي کيمي" (يانوش اسلاوينسکي)، ديلين پوئتيک فونکسيياسي نين باشقالاري اوزه رينده شک سيز اوستونلوک قازانديغي نيطق نؤعو کيمي آلير. و شوبهه سيز، فضولي پوئزياسي نين بو جور شرحي بوتون ديگر تحليل لره نيسبتن داها ثمره لي اولاجاقدير.


*
كؤچوره نين آچيقلامالاري:


1 ) بو شعرين فارسجاسي بئله دير :

ابهام در معاني و اغلاق در كلام
كار اكابر علماي زمانه است
تاب عذاب فكر ندارند دلبران
مرغوب دلبران غزل عاشقانه است

(ديوان فارسي فضولي، مقدمه ، تصحيح و حواشي: حسيبه مازي اوغلي، آنكارا 1962 تورك تاريخ قورومو باسيم ائوي)
خاطيرلاتمالييام كي فضولي بو مقدمه ده شعورلو بير تنقيدچي و ادبيات نظريه چيسي كيمي چيخيش ائدير اونون بو حاقدا نظريه لري ديققته لايق و بحث ائديله سي مقام دير. او شعري بيليك اوزره يازيلماسي نين طرفداري دير. بئله ليك له تام كئچميشده كي لردن فرقلي اولاراق ايلهام و يا باشقا شهودي واريانت لارا آزاجيق ده ير وئرير. و علم سيز، بيليك سيز شعري خرجي – حئسابي اولمايان دووار سانير.
2) فضولي نين فارس – تورك ديواني نين مقايسه سي حاقدا كؤچوره نين فارسجا يازديغي "علامه محمد فضولي، رند دلسوخته" باشليقلي آشاغيداكي مقاله سينه مراجعت ائده بيلرسيز:

http://dusharge.blogfa.com/post-44.aspx

3) بو يازي ايلك دفعه حؤرمتلي سيدحيدر بيات جنابلاري نين "آلما يولو" سيته سينده يايملانيبدير:

http://www.hbayat.azerblog.com/1387_06_16_Say=691.ay




داوامی
بؤلمه:

مسیح آقا محمدی. غريبه خياللي شاعير

اون يئددينجي يوزيلليکده فارسديللي ادبياتين رواج تاپميش اولدوغو گئنيش رئگيوندا ميرزه محمد علي صايب تبريزي نين (1601-1677) آدي ديللر ازبري ايدي، اثرلري الدن-اله گزيردي. اوزاق هينديستاندان توتموش شاعيرين دوغما وطني آذربايجانا قدر، دئمک اولار کي، بوتون ايري شهرلرده مؤوجود اولان ادبي مجليسلرده («درنک»لرده) اونون شعیرلري اوخونوب تحليل و تضمين ائديلر، غزللرينه جاوابلار يازيلاردي. چوخ واخت شاعير اؤزو ده بئله مجليسلرين ايشتيراکچيسي اولار، يوخاري باشدا اوتوروب غزللريني سؤيلر، غئيري-عادي اوبرازلاري ايله قلم اهليني حئيران قوياردي. موختليف شهرلردن شعيرسئورلر، خطاطلار اونون ديواني نين اوزونو کؤچورمک اوچون ايصفاهانا – شاعيرين ائوينه قوناق گليرديلر. صايب اؤزوندن اولکي زنگين و چوخ عصرليک ادبياتين بيليجيسي ساييليردي. 800 شاعيرين شعيرلريندن نومونه لر توپلانميش 25 مين بئيتليک «سفينه»سي بونو ثوبوت ائديردي. معين شعيرين، بئيتين شرحينده موباحيثه مئيدانا چيخيرديسا، اونا مکتوب گؤندرر، رييني سوروشارديلار. تذکيره چيلر يازيرلار کي، روم حؤکمدارلاري و هيند سولطانلاري اؤز مکتوبلاريندا ايران شاهيندان صايبين ديوانيني گؤندرمگي خواهيش ائدرديلر، ايران شاهي دا هديييه کيمي شاعيرين اثرلريني اونلارا گؤندرردي.

صايب هله اوشاقکن عاييله سي بيرینجی شاه عبباسين (1587-1629) امري ايله ايصفاهانا کؤچورولموشدو. گله جک شاعير بو بؤيوک مدنيت مرکزينده بوي آتميش، لاپ ائرکن ياشلاريندان الينه قلم آلميشدي. صايبين شئير عالمينه آتيلديغي واختلار فارس ديللي پوئزييادا پوئتيک اوسلوبون دييشمه سي پروسئسي ايله علامتدار ايدي. آنجاق هله ده شاعيرلر حافيظين جاذيبه سيندن کنارا چيخا بيلميرديلر، بير چوخلاري ايسه رسمي ايدئولوگييايا اويغون اولاراق پئيغمبره، حضرت علي يه و باشقا ايماملارا مرثيه لر يازماقلا مشغول ايديلر. يئني اوسلوبا دوغرو قطعي دؤنوش ائديلمه ميشدي. بو وظيفه ني صايب اؤز اوزرينه گؤتوردو.
صايب صنعته آيدين ائستئتيک پرينسيپلر و بؤيوک غايه لرله گلميشدي. ياراديجيليغي نين ايلک دؤوروندن نوواتورلوغو ايله سئچيلدي. آما بوتون يئنيليکلر کيمي صايبين يئني اوسلوبو دا بيردن-بيره قبول اولونمادي. عنعنه چيلر بو «غريبه طرز»لي شاعيرين شعيرلريني بينمه ديلر. صايب همين وضعيتيني بئله ايفاده ائتميشدير.

غريب روي زمين گشتم از غريب خيالي

که هيچکس بوطن همچو من غريب نگردد

غريبه خياليمين اوجباتيندان يئر اوزونون غريبي اولدوم.

هئچ کس منيم کيمي وطنينده غريب اولماسين!

… اون آلتينجی عصرين اوللرينده فارسديللي ادبياتين آغيرليق مرکزي تدريجن هينديستانا کئچيردي. اساسي ظهيرالدين بابور طرفيندن قويولموش بؤيوک موغوللار دؤولتي ادبياتا خوصوصي ديقت وئرن، اونو سياسي مسئله لرله برابر توتان، اصلينده ادبيات ساحه سينده کي سيياسته عومومي داخيلي سيياستين ترکيب حيصه سي کيمي باخان شرق دؤولتلري نين سونونجوسو ايدي. خوصوصن اکبر شاهين مشهور ايصلاحاتلاري نتيجه سينده يارانميش آزادفيکيرليليک آتموسفئري اصلينده تنززوله دوغرو گئتمکده اولان فارسديللي پوئزييانين اؤزونده رئاللاشماميش ايمکانلار تاپاراق جانلانماسينا، يئني رنگلرله پارلاماسينا شراييط ياراتدي. بو دا ديني فاناتيزمين حؤکم سوردويو ايران و اورتا آسييادان شاعيرلرين کوتلوي شکيلده هينديستانا گئتمه سينه سبب اولدو.
صايب ده هينديستانا يولا دوشدو، 6 ايل اورادا قالدي. شاعيرين «يئني طرزي» موختليف دايره لرده يوکسک قييمت آلدي، صنعتکارليغي قطعي شکيلده فورمالاشدي، آرديجيللاري مئيدانا گلدي. سونرالار شرق و غرب تدقيقاتچيلاري آراسيندا بؤيوک موباحيثه لر دوغوران، سون دؤورلره قدر فارسديللي ادبيات موتخصيصلري اوچون «تاپماجا اولاراق قالان» (ؤزبک تدقيقاتچيسي ز. ريزايئوين ايفاده سيدير – م.م.) مشهور «هيند اوسلوبو» دؤورون پوئزيياسيندا حاکيم اوسلوبا چئرويلدي. بو اوسلوبون ياراديجيسي ايسه «تبريزين پاک تورپاغي»ندا دونيايا گؤز آچميش آذربايجان شاعيري صايب تبريزي ايدي…
صايب بو عقيده ده ايدي کي، بديعي ادبياتين پوتئنسيال ايمکانلاري هئچ ده سلفلر طرفيندن توکنمه ميشدير. بديعي ايدراک حودودسوزدور، صنعتکار گئرچکليگي بديعي جهتدن قاوراديقجا، اونون قارشيسيندا درک اولونماميش يئني قاتلار آچيلير. هر شئي صنعتکارين ايستعداد و زحمتيندن، دونياگؤروشو و دونيادويومونون خوصوصيتلريندن آسيليدير. بو فيکير آشاغيداکي بئيتده گؤزل ايفاده اولونموشدور:

يک عمر مي توان سخن از زلف يار گفت

در بند آن مباش که مضمون نمانده است

بير عؤمور يارين زولفوندن سؤز دئمک اولار،

ائله بيلمه کي، (دئييلمه ميش) مضمون قالماميشدير.

بئله باخيشلارين نتيجه سي اولاراق شاعير عنعنه وي-کانونيک اوبرازلاردا، کلاسسيک شعيرين حاضير فورموللاريندا رئاللاشماميش ايمکانلار تاپير، اونلارا يئني، بعضاً عنعنه دکينه عکس اولان موناسيبتي ايله سئچيلير. بو مقامدا شاعيرين داها رئال، حياتي مؤوقئعدن چيخيش ائتمه سي ديقتي جلب ائدن اساس جهتدير.
صايبين اوريژينال اوسلوبو و نوواتور پوئتيک سيستئمي اونون دؤورو اوچون يئني اولان ايدئيا-ائستئتيک مؤوقئعيي نين نتيجه سي ايدي. شاعيرين ديوانيندا بو مؤوقئعيي آشکارلايان چوخلو فاکتلار تاپماق مومکون دور. آما آشاغيداکي بئيتي اونون بير نؤو ائستئتيک کرئدوسو کيمي قييمتلنديرمک اولار:

دامن هر گل مگير و گرد هر شمعي مگرد

طالب حسن غريب و معني بيگانه باش

هر گولون اتگيندن ياپيشما، هر شامين اطرافينا فيرلانما،

غريبه گؤزلليک و يئني معنا طلب ائت!

بو «غريبه گؤزلليک» اصلينده «غريبه ليکده گؤزلليک» کيمي باشا دوشولمه ليدير.

صايب، دوغرودان دا، اطرافيندا باش وئرن حاديثه لره، مؤوجود پرئدمئتلره غريبه و غئيري-عادي باخيشي ايله فرقله نير، اونلاردا هامي نين گؤردويو و قبول اولونموش معنايا عکس اولان معنا گؤرور. ان عادي شئيلر بئله شاعيرده معين تأسسورات اويادير، هر هانسي بير فيکري، ماهيتي ايفاده ائدن ايشاره يه چئوريلير. سانکي اطراف گئرچکليک معنالار عالميدير، هر شئي نه ايسه عيبرت وئرير، بيزي نيسه چاغيرير و يا ندنسه چکينديرير: «ميلچگين قاباق اطرافلاريني موتحريک باشينا دؤيجله مه سي طاماهکارين عاقيبتيني گؤسترير». «ديشلرين تؤکولمه سي اويون قورتارارکن فيقورلارين ييغيلماسينا بنزه يير، يعني حيات اويونو باشا چاتماق اوزره دير». «ساچلارين آغارماسي فلگين ظولموندن اوشاقليقدا اميلميش سودون اوزه چيخماسيدير». «تورپاقدان يوکسلن قبير داشلاري بيزي تورپاق آلتينا چاغيران اللردير» و س.
بورادان صايبين اوسلوبونون اساسلانديغي بديعي پرينسيپلردن بيري – موجررد آنلاييشلارين کونکرئتلشديريلمه سي پرينسيپي مئيدانا چيخير. يني گؤستريلن تفککور طرزي نين ايکينجي طرفي ده وار: ان موجررد فلسفي، پسيخولوژي، ائتيک، سوسيال مسله لري ايفاده ائتمک اوچون شاعير اوزون-اوزادي موحاکيمه لره ال آتمير، اونلاري ايفاده ائدن قيسا حؤکمو وئرير، سونرا همين فيکره ايللوستراسييا اوچون ائله ماتئريال تاپير کي، اوخوجو بديعي منطيقين گوجونه حئيران قالير، تاپيلميش موقاييسه نين سِحرينه دوشور، شاعيرين دئديگي فيکري آنلايير و اونونلا راضيلاشير.

توتولموش کؤنلومو جام ايله شادان ائيله مک اولماز،

ال ايله پوسته نين آغزيني خندان ائيله مک اولماز.

بولود قيلان کيمي جوولان اورار دا ايلديريم تيغي ،

کؤنول پرده لرينده عشقي پونهان ائيله مک اولماز.

من مجنوني عاقيل ائيله مک مومکون دئييل، ناصح،

سؤز ايلن موشک نابي، قان کي، بير قان ائيله مک اولماز.

بئله مقاملاردا صايب شرق پوئتيکاسي نين «ارسال المثل»، «حسن تعليل» کيمي بديعي پرييوملاريندان بول-بول و مهارتله ايستيفاده ائدير. چوخ واخت شاعيرين آپارديغي موقاييسه او دقيقه اوخوجويا آيدين اولمور، اوندان معين ذهني گرگينليک طلب ائدير. آما لازيمي سعي گؤستريلندن سونرا اوخوجو شاعير خيالي نين گؤزل اويونونون شاهيدي اولور، ايلک باخيشدا اوزاق اولان حاديثه لر آراسيندا غريبه ياخينليق تاپير، بو «کشف»دن هزز آلير. لاکونيزم، سرراست آفوريزملرين ايشلنمه سي و آسسوسياتيوليک صايب پوئزيياسي نين ان قاباريق جهتلريدير.
صايبين اوبرازلار سيستئمينه حئيرتاميز بير ديناميزم خاصدير. شاعيرين غزللرينده دونوق، سوکونتده اولان اوبرازلارا چوخ آز راست گلينير. حرکت صايب پوئتيکاسي نين اساسيني تشکيل ائدير. جانسيز شئيلر بورادا جانا گلير، ديل آچيب دانيشير. آللئقورييا صايبين ان چوخ ايشلتديگي بديعي واسيطه لردندير.
بوتون بو خوصوصيتلرين درين فلسفي اساسي واردي. اورتا عصرلرده ايجتيماعي-سياسي، ايدئولوژي و مدني حياتين بوتون ساحه لرينه درين نوفوذ ائتميش صوفیزمين موترققي عنعنه لريندن بحره لنن صايبين دونياگؤروشونه غريبه بير گئنيشليک و اونيوئرسالليق خاص ايدي. و بونونلا او، دؤورون محدود دوشونجه سينه، فاناتيزمينه قارشي دوروردو…
صايبين ياراتديغي مکتبين سونراکي طالعيي ده ماراقلي اولدو. وفاتيندان بير عصر کئچمه ميش شاعيرين باشچيسي اولدوغو ادبي مکتب ايران شاعيرلري و اديبلري نين شيددتلي هوجوملارينا معروض قالدي. اونلار «هيند اوسلوبو»نا قارشي يؤنلميش «بازگشت» («قاييديش») آدلي حرکات مئيدانا گتيرديلر و کلاسسيک شاعيرلرين اوسلوبونو برپا ائتمک يولوندا موباريزه يه باشلاديلار. ان کسکين هوجوملار ايسه، طبيعي کي، صايبين پايينا دوشدو. گؤرون، «قاييديش»ين تشببوثکارلاري و نوماينده لريندن بيري، مشهور «آتشکده» تذکيره سي نين مؤليفي لوطف علي بي آذر صايب باره ده نه يازيردي: «اونون شعير يازماغا باشلاديغي واختدان قديم شاعيرلرين آيدين خيال يوللاري باغلاندي و کئچميش سؤز اوستادلاري نين سليس قايدالاري آرادان گؤتورولدو. خوشاگلمز يئني اوسلوبون ياراديجيسي اولان بو ميرزه دن (صايبدن – م.م.) سونرا شاعيرليک گون به گون تنززول ائتدي. شوکور آللاها کي، حاضيردا اونون ايختيراع ائتديگي يول بوتونلوکله ترک ائديلدي و قديم شاعيرلرين قانونلاري برپا اولوندو».
تخمينن ايکي عصر مودتينده ايراندا و آذربايجاندا صايب آز قالا اونودولدو، آرا-سيرا خاطيرلانسا دا، هر حالدا لاييق اولدوغو قييمتي آلا بيلمه دي. هينديستانين، افغانيستانين، پاکيستانين فارسديللي ادبياتيندا ايسه صايب مکتبي، دئمک اولار کي، بيزيم گونلره ده ک اؤز تاثير قوووه سيني ساخلاميشدير. عبدولقادير بيدئلين پوئزيياسيندا «هيند اوسلوبو» ان يوکسک ذيروه يه قالخدي. مير تقي مير بو اوسلوبدا اوردو ديلينده شعیرلر يازدي. اوردو و فارس ديللرينده يازميش ميرزه غالب و محمد ايقبال کيمي دونيا شؤهرتلي صنعتکارلار صايبدن بير اوستاد کيمي سؤز آچميش، اونون ياراديجيليغيندان بحره لنه رک يئني دؤور ايدئيالاريني يايميشلار. تدقيقاتلار تورکييه ادبياتيندا صايبين نايلي، نيشاطي، رقيب پاشا، نابي، شئيخ غالب کيمي آرديجيللاري اولدوغونو اوزه چيخارميشدير.
صايب آذربايجان ادبياتشوناسليغيندا بير قايدا اولاراق، فوضولي مکتبي نين نوماينده سي کيمي تقديم اولونور. صايب اوچون بو، چوخ آزدير. مشهور هيند عاليمي شيبلي نئماني يازيردي کي، فارسديللي پوئزييا روده کي ايله باشلاميش، صايبله بيتميشدير. يان ريپکايا گؤره، صايب حافيز و سعديدن سونرا غزلين اوچونجو بؤيوک اوستاديدير. مرحوم پروفئسسور غضنفر علييئو گؤستريردي کي، صايب ياراديجيليغي فارسديللي ادبيات تاريخينده بوتؤو مرحله تشکيل ائدير…
صايبين آذربايجان ديلينده الده اولان غزللري ايله فوضولي پوئزيياسي آراسيندا ياخينليق شوبهه سيزدير، حتّی بونلاردان بير نئچه سي فوضولييه نظيره کيمي يازيلميشدير. بونونلا بئله، صايب-فوضولي موناسيبتي داوامچي-اوستاد موناسيبتلري قدر ده ساده دئييلدير. آما بو، آيري بير صؤحبتين مؤوضوسودور.


داوامی
بؤلمه:

شمس تبريزي. قيسا کلاملار


چئويرن: مسيح آقا محمدي

سؤزون مئيداني چوخ داردير،

معنانين مئيداني گئنيش!

سؤزدن قاباغا گئت کي،

گئنيشليک گؤره سن،

مئيدان گؤره سن!

* * *

منه يوز مين ديرهم

خرجله سن ده،

سؤزومه قييمت قويماغي نين يئريني وئرمز!

* * *

سن سؤزو

اؤز بيليکلرين،

اؤز ايدراکين

و فلسفنله يوزورسان…


* * *

ائله بيليرسن لذت آلانين

حسرتي آزالار؟!

آند اولسون آللاها کي،

اونون حسرتي داها دا آرتار!

چونکي بو دونيايا

داها چوخ اؤيرشر.

* * *

آزادليق – آرزوسوزلوقدور!

* * *

داها چوخ تدقيق ائدن داها چوخ تقليد ائدر!

* * *

عاغيلين آياغي سوستدور –

اوندان بير شئي چيخماز!

* * *

عاغيل آستانايا قدر گئدر،

آما ائوه گيره بيلمز!

اورادا عاغيل پرده دير،

اورک – پرده دير،

باش – پرده دير!

* * *

حاق

منيم اليمده دير!

حاق

منيمله دئييل!

* * *

منيم کؤنلوم

کيمسه نين خزينه سي دئييل،

حاقين خزينه سيدير!

* * *

بعضيلري

اؤز خياليني

تانري بيلير!

* * *

تانرييا پرستيش

اؤزونه پرستيشي

ترگيتمکدير!

* * *

هر شئي اينسانا فدا اولور،

اينسان ايسه

اؤزونه!

* * *

بو دونيا ائوي

اينسان بدني نين رمزيدير،

اينسان بدني ايسه

باشقا بير دونيانين!

* * *

نه موشکوله دوشسن،

اؤزوندن گيلئيلن:

” موشکول اؤزومده دير “ – ده!

* * *

اعتيقاد

و عشق

اينساني جسارتلي ائدر،

بوتون قورخولاري آپارار!

* * *

سني قيزديران

هر بير اعتيقادي

ساخلا!

سني سويودان

هر بير اعتيقاددان

اوزاقلاش!

* * *

موسلمانليق –

نفسله ساواشماقدير

کافيرليک –

نفسله باريشماق!

* * *

احسن او يالانا کي،

مين دوغرودان

ايشيقليدير،

خوشدور،

موبارکدير!

* * *

کافيره شوکر ائتمک گرک –

هئچ اولماسا ريياکار دئييل!

* * *

کافيرلري سئويرم –

چونکي دوستلوق ايديعاسيندا دئييللر!

دئييرلر:

- بيز کافيريک،

دوشمنيک!

* * *

کيلسه لرده،

بوتخانالاردا

او قدر دوستلاريميز وار کي!

* * *

يوخسوللوق وار، آدامي حاقا ياخينلاشديرار

و حاقدان غئيري هر شئيدن اوزاقلاشديرار.

يوخسوللوق دا وار، آدامي حاقدان قاچيرار

و خالقين آياغينا آپارار!

* * *

صبرين معناسي

ايشين آخيريني گؤرمکدير.

صبيرسيزليگين معناسي

ايشين آخيريني گؤرمه مک.

* * *

ارنلر

بوتون عؤمورلرينده

بيرجه دفعه عذر ايسترلر.

او بير دفعه يه ده

پئشمان اولارلار!

* * *

اينصافسيزليق پاخيلليقدان دوغار!

* * *

اونو يانديرديم،

چونکي ياشاماق يانماقدادير!

اونو خارابا قويدوم،

چونکي آبادليق خاراباليقدادير!

* * *

دوشمنين اعتيرافي سکسن شاهيددن ياخشيدير!

* * *

سؤيله مک –

جان قويماقدير!

دينله مک –

جان بسله مک!

* * *

مؤمين سرگردان اولماز!

* * *

بعضيلرينده

گوناه ليباسي ساختادير

بعضيلرينده

ثواب ليباسي ساختادير!

* * *

پول – دونياپرستين قيبله سيدير!

* * *

بيز هله دئمه يه اهليلشمه ميشيک،

کئشکه دينله مه يه اهليلشيديک!

گرک تام دئيه سن

و تام دينله يه سن!

اورکلر مؤهورلو،

ديللر مؤهورلو،

قولاقلار مؤهورلودور!





داوامی
بؤلمه:
Copyright © 2009 ۞ جاهان ۞.
Designed by Theme Junkie. Converted by Wordpress To Blogger for WP Blogger Themes. Sponsored by iBlogtoBlog.