Your are here: Home // // مسيح آقا محمدي. ادبيات تاريخيميزين اوخونماميش صحيفه لري

مسيح آقا محمدي. ادبيات تاريخيميزين اوخونماميش صحيفه لري

آذربايجان ادبياتي تاريخي نين علمي شکيلده اؤيره نيلمه سي نين فيرودين بي کؤچرليدن اوزو بري زنگين بير عنعنه سي فورمالاشميشدير. همين عنعنه ايستر آراشديرمالارين تمل داشيني تشکيل ائدن متن شوناسليق چاليشمالاريني، ايسترسه ده نظري و تيپولوژي تدقيقاتلاري احتيوا ائدير. بونونلا بئله اورتا عصرلر ادبياتيميزين تاريخينده «آغ لکه»لر، قارانليق صحيفه لر ده آز دئييل. خوصوصن آناديللي شعريميزين نسيمي، فوضولي، واقيف کيمي ذيروه لري طبيعي اولاراق اساس ديققتي اؤزونه جلب ائتديگيندن، اونلارين «اطرافيندا» يازيب-ياراتميش و عصرلر کئچديکجه اونودولاراق اثرلري دونيانين موختليف کيتابخانالاري و اليازما ساخلانجلارينا سه په لنميش شاعيرلرين بديعي ايرثي اکثر حاللاردا تدقيقاتچي ماراغيندان کناردا قالميشدير. هرچند اؤزلوگونده آيديندير کي، بو «ذيروه»لره گئدن يول محض اونودولموش «وادي»لردن کئچير و «ذيروه»لرين آرخاسيندا هئچ ده «اوچوروم»لار دايانمير، باشقا سؤزله، يالنيز همين بديعي ايرثي اؤيرنمکله، اورتا عصرلر آناديللي پوئزيياميزين گليشمه سيني بير پروسئس کيمي قاوراماق و تصوور ائتمک مومکوندور. نه ياخشي کي، بو حقيقتي آنلايان و سؤزو گئدن بوشلوقلاري آرادان قالديرماق ساحه سينده آغير زحمته قاتلاشان تدقيقاتچيلار وار. بونلاردان بيري ده آلمانييادا ياشايان جنوبلو سويداشيميز محمد علي حوسئيني دير. اونون «ادبيات تاريخيميزدن صحيفه لر» آدلي کيتابي کلاسسيک آناديللي شعريميزين تاريخينده کي اوخونماميش صحيفه لره نظر سالماق ايستيقامتينده آتيلميش اوغورلو بير آدديم کيمي ده يرلنديريله بيلر.

کيتابا اون اوچونجو يوزيلليکده ياشاييب-يارادان حسنوغلودان توتموش اون دوققوزونجو عصر مؤليفي ذيکري اردبيلييه قدر اون ايکي شاعير (سولطان احمد جلايري، خاجه عبدولقادير ماراغايي، خليلي، شاهي، يوسيف بي اوستاجلو، ميرزه صالئح تبريزي، مليک بي اووجي، وحيد قزويني، تاثير تبريزي، نشئه تبريزي) حاقيندا معلومات و اثرلريندن نومونه لر داخيل ائديلميشدير. بو مؤليفلرين بير قيسمي ايلک دفعه اولاراق محض م. حوسئيني طرفيندن اؤيره نيله رک علمي-ادبي ايجتيماعيته تقديم اولونموشدور. اوللر موختليف مجموعه و درگيلرده نشر اولونموش بو آراشديرمالاري بير يئره توپلاماقلا، محمد علي بي اصلينده آناديللي شعريميزين يئددي عصرليک اينکيشاف تاريخي باره ده تصوورلريميزي خئيلي درجه ده دولغونلاشديرميشدير.
آراشديرمالاردا ديقتي چکن باشليجا مقام اونلارين زنگين منبع شوناسليق بازاسيدير. بو جهتي کيتابا اؤن سؤز يازميش پاشا کريموو دا وورغولاميشدير: «محمد علي بیي بير تدقيقاتچي کيمي سجيييلنديرن اساس جهت اونون هر بير فاکتي ثوبوت ائتمک اوچون مومکون قدر داها چوخ، داها زنگين منبع لره موراجيعت ائتمه سي، فاکتلارا چوخ جيدي موناسيبت بسله مسيدير». محض بو کئيفيت ده کيتابين اوغورونو تأ مين ائتميشدير. م. حوسئيني حاقيندا دانيشديغي مؤليفلر و اونلارين ادبي ايرثي باره ده هرطرفلي تصوور ياراتماق اوچون چئشيدلي مأخذلرده کي معلوماتلاري ذره-ذره توپلاميش، آذربايجان، ايران، تورکيه و آوروپا کيتابخانالاريندا ساخلانان اليازما نوسخه لريني موقاييسه لي صورتده آراشديرمايا جلب ائتميش، اؤزونون قئيد ائتديگي کيمي، تاپينتيلاري و قناعتلري باره ده سريشته لي موتخصيصلر، او جومله دن، اينگيلتره ده ياشايان ديگر سويداشيميز، اورتا عصرلر آناديللي شعريميزين اونلو تدقيقاتچيسي پروفئسسور تورخان گنجه یي ايله مصلحتلشميش (يئري گلميشکن، او، کيتابيني دا بؤيوک قدردانليقلا تورخان به يه ايتحاف ائتميشدير)، سون نتيجه ده علمده مؤوجود اولان بير سيرا فيکيرلره دوزه ليشلر ائتمه يه ده نايل اولموشدور. ديقته لاييق جهتلردن بيري ده اودور کي، مؤليف نادير اليازمالاردان توپلاديغي ادبي نومونه لرين فوتوصورتلريني ده کيتابا داخيل ائتميشدير، بو ايسه موتخصيصلر اوچون چوخ اهميتليدير.
م. حوسئيني ادبيات و ديل تاريخيميزين فاکتي کيمي کيتابا داخيل ائتديگي نومونه لرين بديعي کئيفيتلريندن بحث ائتمير. بو دا طبيعيدير، چونکي فارسديللي شعرين حاکيم مؤوقئعده اولدوغو دؤورلرده ميللي ادبيات و ديل فاکتي اولماغين اؤزو اونلارين علمي و ادبي اهميتيني شرطلنديرير. لاکين بديعي-ائستئتيک باخيمدان دا وئريلن نومونه لرين بير چوخو خوصوصي ديقته لاييقدير. ميثال اوچون، ميرزه صالئح تبريزي نين آشاغيداکي ميصراعلارينا نظر سالاق:

مئهرو وفا سؤزونو هئچ کيمسه دن اينانماز،
يغمادان ال گؤتورمز، بيداددان اوسانماز.
جان وئرميشم يولوندا يوز مين خجالت ايله،
بيلمن نئچون دئميشلر وارين وئرن اوتانماز…
من چرخه آتميشام داش، من عشقي ائتميشم فاش،
مرد ائتديگيني سؤيلر، ار دئديگيني دانماز.
تؤهمت ائيلر اؤزونه، نه سؤيلر اؤزگه سيچون،
اوتانمايان اؤزوندن هئچ کيمسه دن اوتانماز.
گؤز حاق يولوندان اؤرتن تنبيهي حاققا لازيم،
آغير اولان يوخوسو اوياتماسان، اويانماز.
صالئح، نه کيبرييادير اول نازلي ديلروبادا،
هئچ خسته سيني سورماز، هئچ عاشيقيني آنماز.

بو تيپلي نومونه لر، هئچ شوبهه سيز، گله جکده هم ادبياتشوناسلار، هم ده ديلچيلر اوچون ماراقلي تدقيقات اوبيئکتي اولاجاقدير. سوندا اونو دا قئيد ائتمک يئرينه دوشر کي، محمد علي بي ادبيات تاريخيميزين نامعلوم صحيفه لريني آراشديرماق ساحه سينده گرکلي فعاليتيني داوام ائتديرير. بو ياخينلاردا او، لئيدئنده (هوللاندييا) اون یددینجی عصرين گؤرکملي شاعيرلريندن بيري، صايب تبريزي نين موعاصيري مجذوب تبريزي نين آذربايجان ديلينده موکممل ديوانيني آشکار ائتميشدير و حاضيردا بو ديوان چاپا حاضيرلانير. بيزه ايسه جيدي تدقيقاتچي و سون درجه تواضعکار اينسان اولان محمد علي حوسئينييه چتين و شرفلي ايشينده اوغورلار آرزولاماق قالير.

بؤلمه:
Copyright © 2009 ۞ جاهان ۞.
Designed by Theme Junkie. Converted by Wordpress To Blogger for WP Blogger Themes. Sponsored by iBlogtoBlog.